vol. 4 3/2015 Inżynier i Fizyk Medyczny
152
radioterapia
\
radiotherapy
artykuł naukowy
\
scientific paper
spowodowany był przez przesunięcie wartości dawki wejścio-
wej o około +0,7% względem pomiarów wykonanych w warun-
kach absolutnych, gorszą rozdzielczość przestrzenną (detektory
umieszczone są w odległości 1 cm), pomiary z uwzględnieniem
osłabienia promieniowania przechodzącego przez stół, ugięcie
ramienia gantry, bezwładność ruchów listków MLC pod różnymi
kątami głowicy akceleratora, stabilność prędkości poruszania się
ramienia aparatu oraz szybkość dostarczania promieniowania
(
dose rate
).
Zauważalne różnice w średnich dawkach zmierzonych komo-
rą jonizacyjną typu Farmer w fantomie tkankopodobnym Virtu-
al Water w obszarach niskiej dawki wynikały przede wszystkim
z pomiarów wykonanych w gradiencie dawki komorą o stosun-
kowo dużej objętości czynnej (Farmer) oraz z dokładności usta-
wienia komory w punkcie pomiarowym (pozycję komory usta-
lano na podstawie przesunięć stołu terapeutycznego, którego
dokładność pozycjonowania wynosiła 1 mm).
Wykonane pomiary i analiza wykazały zgodność planów przy-
gotowanych w SPL Monaco v.3.3 z wynikami literaturowymi [3,
5] i umożliwiły rozpoczęcie pracy klinicznej z systemem.
Zakończenie
Z powodzeniem wdrożono trzy niezależne dozymetryczne me-
tody weryfikujące plany dynamiczne VMAT. Wykonano pomiary
„płaskie” oraz pomiary z uwzględnieniem ruchów głowicy akce-
leratora. Uzyskane wyniki pomiarów okazały się spójne między
sobą i z aktualnymi publikacjami [3, 5].
Należy mieć na uwadze, iż weryfikację przeprowadza się przed
rozpoczęciem leczenia, a nie przed każdą frakcją, więc wynik,
jaki otrzymujemy, jest tylko i wyłącznie wartością chwilową – nie
uwzględnia codziennej fluktuacji mocy dawki akceleratora, co-
dziennego położenia listków MLC podczas realizacji leczenia,
dokładności napromieniania w punkcie izocentrycznym, zmian
w anatomii pacjenta i wielu innych czynników. Część z tych niedo-
kładności można minimalizować stosując dozymetrię portalową
[11], dozymetrię transmisyjną (np. system DAVID, PTW [12]) lub
odtwarzając z plików wewnętrznego dziennika pracy akceleratora
(
Log file
) wartości położenia listków MLC, moc dawki itp. oraz re-
konstruując w SPL rzeczywisty sumacyjny rozkład dawki [13, 14].
Wiele prac wskazuje na to, że wartość parametru γ nie zawsze
oznacza prawidłowe odwzorowanie rozkładu dawki w pacjencie
[15, 16]. Istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia wyników
fałszywie pozytywnych i fałszywie negatywnych. W pierwszym
przypadku nie jesteśmy nawet świadomi, że wynik jest fałszywy,
w drugim wiąże się to zwykle z czasochłonną zmianą planu le-
czenia i dłuższymoczekiwaniempacjenta na rozpoczęcie terapii.
W najnowszych publikacjach zaczęto przedstawiać koncepcję
weryfikacji planu leczenia nie w oparciu o wartość parametru γ,
ale o wartości histogramów dawek (DVH – ang.
Dose Volume Histo-
gram
) dla narządów pacjenta. Po uzyskaniu informacji, w jaki spo-
sób realizacja leczenia wpływa na DVH dla obszarów tarczowych
oraz tkanek zdrowych, zespół kliniczny może podjąć świadomą
decyzję o kontynuowaniu przygotowanego leczenia [17-19]. Dzię-
ki ciągłemu wzrostowi mocy obliczeniowej komputerów, wyko-
nanie obliczeń rekonstrukcyjnych zajmuje obecnie kilka minut,
dlatego też takie sposoby weryfikacji dawek zaczynają być po-
wszechnie stosowane i wchodzą do standardów kontroli jakości
planów leczenia obok tradycyjnych metod pomiarowych.
Literatura
1.
F. Stieler et al.:
A comparison of several modulated radiotherapy
techniques for head and neck cancer and dosimetric validation of
VMAT
, Radiotherapy and Oncology, 101, 2011, 388-393.
2.
A.W.M. Sharfo et al.:
Comparison of VMAT and IMRT strategies
for cervical cancer patients using automated planning
, Radiother
Oncol, 2015,
3.
G.A. Ezzell et al:
Guidance document on delivery, treatment plan-
ning, and clinical implementation of IMRT: Report of the IMRT
subcommittee of the AAPM radiation therapy committee
, Medical
Physics, 30(8), 2003, 2089-2115.
4.
G.A. Ezzell et al:
IMRT commissioning: multiple institution plan-
ning and dosimetry comparisons, a report from AAPM Task Group
119,
Medical Physics, 36(11), 2009, 5359-5373.
5.
Guidelines for the verification of IMRT
, ESTRO, booklet 9, 2008.
6.
K. Ślosarek:
Weryfikacja realizacji technik dynamicznych w radio-
terapii
, Inżynier i Fizyk Medyczny, 5, 2013, 243-250.
7.
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2014 r.
w sprawie ogłoszenia wykazu wzorcowych procedur radiolo-
gicznych z zakresu radioterapii onkologicznej (Dziennik Urzę-
dowy Ministra Zdrowia, Warszawa, 23 grudnia 2014 r., poz. 81).
8.
T. Depuydt et al.:
A quantitative evaluation of IMRT dose distri-
butions: refinement and clinical assessment of the gamma evalu-
ation
, Radiotherapy and Oncology, 62, 2002, 309-319.
9.
D. Low:
Gamma Dose Distribution Evaluation Tool
, IOP Conferen-
ce Series 250, 2010.
10.
E. Spezi et al.:
Gamma histograms for radiotherapy plan evalu-
ation
, Radiotherapy and Oncology, 79, 2006, 224-230.
11.
A. Mans et al.:
3D Dosimetric verification of volumetric-modulated
arc therapy by portal dosimetry
, Radiotherapy and Oncology, 94,
2010, 181-187.
12.
B. Poppe et al.:
Clinical performance of a transmission detector
array for the permanent supervision of IMRT deliveries
, Radiothe-
rapy and Oncology, 95, 2010, 158-165.
13.
W. Osewski, rozprawa doktorska:
Rekonstrukcja rozkładu daw-
ki w technikach dynamicznych: IMRT i VMAT
, Uniwersytet Śląski
w Katowicach, Katowice 2013.
14.
Ch. Boylan et al.:
Simulation of realistic linac motion improves the
accuracy of a Monte Carlo based VMAT plan QA system
, Radiothe-
rapy and Oncology, 109, 2013, 377-383.
15.
B. Nelms et al.:
Per-beam, planar IMRT QA passing rates do not
predict clinically relevant patient dose errors,
Medical Physics,
38(2), 2011, 1037-1044.
16.
J.J. Kruse:
On the insensitivity of single field planar dosimetry to
IMRT inaccuracies,
Medical Physics, 37(6), 2010, 2516-2524.
17.
H. Zhen et al.:
Moving from gamma passing rates to patient DVH-
-based QA metrics in pretreatment dose QA
, Medical Physics,
38(10), 2011, 5477-5489.
18.
M. Stasi et al.:
Pretreatment patient-specific IMRT quality assuran-
ce: A correlation study between gamma index and patient cli-
nical dose volume histogram
, Medical Physics, 39(12), 2012,
7626-7634.
19.
R. Visser et al.:
Evaluation of DVH-based treatment plan verifica-
tion in addition to gamma passing rates for head and neck IMRT
,
Radiotherapy and Oncology, 112, 2014, 389-395.
