vol. 4 3/2015 Inżynier i Fizyk Medyczny
144
artykuł
\
article
radioterapia
\
radiotherapy
Nieinwazyjna metoda
śródfrakcyjnego monitorowania
ruchomości prostaty
dr n. fiz. Łukasz Matulewicz
ELEKTA sp. z o.o.
Eskalacja dawki w radioterapii wydłuża czas życia wolnego od
nowotworu [1]. Aby chronić organy krytyczne stosuje się zmniej-
szone marginesy dla obszarów tarczowych, co wymaga jeszcze
dokładniejszej ich lokalizacji. Ułożenie pacjenta z wykorzysta-
niem obrazów portalowych wiąże się ze znaczącymi ogranicze-
niami głównie ze względu na uzależnienie od struktur kostnych
jako typowych punktów odniesienia. W przypadku prostaty sto-
suje się wszczepianie złotych lub elektromagnetycznych znacz-
ników. Wadą tej inwazyjnej metody jest konieczność posiadania
doświadczenia w jej aplikacji, czas potrzebny na jej realizację
i ryzyko migracji znaczników. Należy zwrócić uwagę nie tylko na
ryzyko błędu ułożenia pacjenta przed każdą frakcją radiotera-
pii, ale także na śródfrakcyjny ruch prostaty w miednicy, który
zależnie od wypełnienia pęcherza i odbytnicy może wynieść
więcej niż 1 cm [2, 3]. Według Ballhausena i in. ruch prostaty
jest ruchem losowym, a nie cyklicznym [3]. Dlatego położenie
prostaty powinno być monitorowane w czasie trwania seansu
napromieniania z wysoką częstotliwością próbkowania. Meto-
dy z zastosowaniem obrazowania kilowoltowego znaczników
wszczepianych do prostaty mają w tym kontekście zasadniczą
wadę - niską częstotliwość próbkowania (zwykle jeden obraz co
30-60 sekund) [4].
Jedną z technik, która może stać się złotym standardem kon-
troli ruchomości organów w radioterapii, zapewniając doskona-
łą jakość obrazu tkanek miękkich, jest zintergrowanie obrazowa-
nia MR z akceleratorem liniowym [5].
Obecnie tańszym i dostępnym rozwiązaniem, które spełnia
stawiane wymaganie jest ultrasonografia USG (
ultrasonography
),
która jest sprawdzoną metodą lokalizacji prostaty z takimi zale-
tami jak: dobry kontrast tkanek miękkich, unikanie inwazyjnego
zabiegu wszczepiania znaczników, skrócenie czasu potrzebnego
do ułożenia pacjenta oraz brak promieniowania jonizującego po-
trzebnego do akwizycji obrazu [6-10].
Dwuwymiarowa (2D) metoda pozycjonowania
prostaty przy pomocy USG stosowana była już od
lat 90. [11-14]. Wadami metody była jednak za-
leżność precyzji lokalizacji targetu od operatora
oraz długi czas trwania procedury.
System Clarity (Elekta) umożliwia akwizycję
obrazów USG 3D miednicy przy pomocy sondy
USG 2D wyposażonej w czujniki pozycji, która
przemiata obszar zainteresowania. Kamera ter-
mowizyjna jest wykorzystywana do śledzenia
pozycji czujników tak, aby położenie i orientacja
każdego obrazu 2D mogła być ustalona w celu re-
konstrukcji danych 3D.
Na potrzeby planowania leczenia uzyskuje się re-
ferencyjne skany USG i TK. Gotowy plan wraz z TK
i obrysami zostaje przesłany do systemu Clarity,
gdziewykonuje się automatyczną fuzję obrazówTK
z referencyjnymi obrazami USG. Obrys prostaty na
podstawie USG będzie stanowił objętość odniesie-
nia dla pozycjonowania i monitorowania położenia
prostaty w czasie leczenia (Rys. 1).
Opis komponentów:
1 mobilna konsola USG
6 stacja/serwer AFC
2 konsola sterowania
7 fantom do kalibracji
3 optyczny system śledzenia
8 wskaźnik położenia stołu
4 manualna głowica USG (opcjonalna – zakrzywiona lub prosta)
9 sieć szpitalna
5 automatyczna głowica USG
10 digitizer
Rys. 1
. Schemat działania systemu
Źródło: Manual produktowy [18].
