vol. 1 4/2012 Inżynier i Fizyk Medyczny
fizyka medyczna
\
medical physics
artykuł naukowy
\
scientific paper
166
W celu sprostania wymaganiom związanym z obowiązkiem uczest-
nictwa w programach PT/ILC Zakład Ochrony Radiologicznej Instytu-
tu Medycyny Pracy (IMP) w Łodzi, z inicjatywy Krajowego Centrum
Ochrony Radiologicznej wOchronie Zdrowia (KCORwOZ), organizuje
od 3 lat największe w skali kraju międzylaboratoryjne badania porów-
nawcze pomiaru wybranych parametrów fizycznych rejestrowanych
przez sprzęt do kontroli jakości. Do pierwszych porównań między-
laboratoryjnych w 2009 roku przystąpiły 24 laboratoria badawcze,
wkolejnych organizowanych na przełomie 2010/2011 oraz 2011/2012
wzięło udział odpowiednio 29 i 26 laboratoriówpomiarowych.
Dzięki zastosowaniu tych samych obiektów badań oraz zapewnie-
niu stabilności i poprawności ich pracy, możliwe jest monitorowanie
zmienności statystycznej oceny rezultatów działania w odniesieniu do
wyników tej samej badanej wielkości fizycznej wkolejnych edycjach po-
równań. Jednym z celów tej kontroli jest analiza spójności pomiarowej
osiąganejprzez laboratoriabadawczeuczestniczącewporównaniach.
Materiał i metody
Głównymi obiektami badań porównawczych organizowanych
w IMP są kalibracyjne źródła promieniowania rentgenowskiego:
Gulmay Calibration System
300 kV (zakres radiologii konwencjo-
nalnej i stomatologiczny) oraz
Gulmay Calibration System
65 kV
(zakres mammograficzny). Umożliwiają one pomiary następują-
cych parametrów fizycznych: dawki promieniowania X, wydajno-
ści lampy RTG, warstwy połowiącej HVL (
Half Value Layer
)
oraz
wysokiego napięcia na lampie RTG.
Dla wyżej wymienionych wielkości fizycznych dokonano analizy
czasowej zmienności wskaźnika
E
n
, będącego parametremstatystycz-
nym oceny wyników uzyskanych przez uczestników międzylaborato-
ryjnych badań porównawczych w latach 2009-2012 [4-7]. Wskaźnik
ten pozwala na uwzględnienie w ocenie wartości badanego parame-
tru, jak również niepewności wartości, wyrażając się zależnością:
E =
X
lab
- X
odn
√
U
2
X
lab
- U
2
X
odn
(1)
gdzie:
X
lab
jest wartością uzyskaną przez laboratorium
uczestniczące;
X
odn
to wartość odniesienia wyznaczona przez
organizatora;
U
Xlab
to rozszerzona niepewność wyniku pomiaru
otrzymanego przez laboratorium uczestniczące;
U
Xodn
to rozsze-
rzona niepewność wartości odniesienia wyznaczonej przez or-
ganizatora. Stosując wskaźnik
E
n
jako miarę oceny indywidualnej
sprawności wyznaczenia poszczególnych parametrów, postępu-
je się według następujących kryteriów:
––
jeśli |
E
n
| ≤ 1, rezultat działania uznaje się za „zadowalający”;
––
jeśli |
E
n
| > 1, rezultat działania uznaje się za „niezadowalający” [8].
Wyniki
Dawka promieniowania X
Zmienność w czasie wszystkich rezultatów działania w odniesieniu
do wyników dawki promieniowania X dla poszczególnych zakre-
sów pomiarowych przedstawiono na rysunku 1. Ze względu na
poszerzenie o zakres mammograficzny dopiero kolejnych edycji
badań porównawczych (2010/2011 oraz 2011/2012), na rysunku 1c
nie przedstawiono wartości wskaźnika |
E
n
| dla tego zakresu w przy-
padku międzylaboratoryjnych badań porównawczych, które od-
były się w 2009 r. Identyczna sytuacja ma miejsce w pozostałych
analizowanych rezultatach działań odnoszących się do kolejnych
parametrów fizycznych wchodzących w zakres mammograficzny.
a)
b)
c)
Rys. 1
Procentowy udział uzyskanych wartości wskaźnika |E
n
| w poszczególnych
przedziałach wartości wskaźnika |E
n
|. Dane dotyczą wszystkich wartości wskaźni-
ka |E
n
| uzyskanych w kolejnych edycjach międzylaboratoryjnych badań porównaw-
czych odnoszących się do pomiaru dawki promieniowania X w zakresie:
a)
stomato-
logii,
b)
radiologii konwencjonalnej,
c)
mammografii [4-7].
Narysunku2przedstawionozmiennośćwartościparametrustatystycznegooceny
wyników pomiaru dawki promieniowania X, uzyskanych przez laboratoria badawcze
uczestniczącesystematyczniewkażdejedycjibadańporównawczych(7laboratoriów).
a)
b)
c)
Rys. 2
Procentowy udział uzyskanych wartości wskaźnika |E
n
| w poszczególnych
przedziałach wartości wskaźnika |E
n
|. Dane dotyczą wartości wskaźnika |E
n
|
uzyskanych przez laboratoria uczestniczące systematycznie w corocznych bada-
niach porównawczych i odnoszą się do pomiaru dawki promieniowania X w zakresie:
a) 
stomatologii,
b)
radiologii konwencjonalnej,
c)
mammografii [4-7].
Przedziałwartościwskaźnika |
E
n
|
2009 (mediana=0,54) 2010/2011 (mediana=0,16) 2011/2012 (mediana=0,22)
Przedziałwartościwskaźnika |
E
n
|
2009 (mediana=0,34) 2010/2011 (mediana=0,46) 2011/2012 (mediana=0,16)
Przedziałwartościwskaźnika |
E
n
|
2010/2011 (mediana=0,14) 2011/2012 (mediana=0,39)
Przedziałwartościwskaźnika |
E
n
|
2009 (mediana=0,56) 2010/2011 (mediana=0,23) 2011/2012 (mediana=0,18)
Przedziałwartościwskaźnika |
E
n
|
2009 (mediana=0,29) 2010/2011 (mediana=0,28) 2011/2012 (mediana=0,14)
Przedziałwartościwskaźnika |
E
n
|
2010/2011 (mediana=0,16) 2011/2012 (mediana=0,39)
Procentowyudziałuzyskanych
wartościwskaźnika |
E
n
| |%|
Procentowyudziałuzyskanych
wartościwskaźnika |
E
n
| |%|
35
30
25
20
15
10
5
0
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
35
30
25
20
15
10
5
0
0,0–0,1
0,1–0,2
0,2–0,3
0,3–0,4
0,4–0,5
0,5–0,6
0,6–0,7
0,7–0,8
0,8–0,9
0,9–1,0
>1,0
0,0–0,1
0,1–0,2
0,2–0,3
0,3–0,4
0,4–0,5
0,5–0,6
0,6–0,7
0,7–0,8
0,8–0,9
0,9–1,0
>1,0
0,0–0,1
0,1–0,2
0,2–0,3
0,3–0,4
0,4–0,5
0,5–0,6
0,6–0,7
0,7–0,8
0,8–0,9
0,9–1,0
>1,0
0,0–0,1
0,1–0,2
0,2–0,3
0,3–0,4
0,4–0,5
0,5–0,6
0,6–0,7
0,7–0,8
0,8–0,9
0,9–1,0
>1,0
0,0–0,1
0,1–0,2
0,2–0,3
0,3–0,4
0,4–0,5
0,5–0,6
0,6–0,7
0,7–0,8
0,8–0,9
0,9–1,0
>1,0
0,0–0,1
0,1–0,2
0,2–0,3
0,3–0,4
0,4–0,5
0,5–0,6
0,6–0,7
0,7–0,8
0,8–0,9
0,9–1,0
>1,0
Procentowyudziałuzyskanych
wartościwskaźnika |
E
n
| |%|
Procentowyudziałuzyskanych
wartościwskaźnika |
E
n
| |%|
Procentowyudziałuzyskanych
wartościwskaźnika |
E
n
| |%|
Procentowyudziałuzyskanych
wartościwskaźnika |
E
n
| |%|
1...,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27 29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,...56