Inżynier i Fizyk Medyczny 4/2016 vol. 5
195
radioterapia
/
radiotherapy
artykuł naukowy
/
scientific paper
od wymiaru guza o wielkości
związanej z przemieszczaniem
się guza w funkcji czasu. Stąd
mowa o radioterapii 4D (trzy
współrzędne przestrzenne i jed-
na czasowa). Większe pole na-
promieniania to większa dawka
w tkankach zdrowych. Ale nie tyl-
ko. Popełniamy również błąd do-
zymetryczny: obliczamy dawkę
w tkance miękkiej (guz), a poda-
jemy w tkance płucnej (o mniej-
szej niż tkanka miękka gęstości).
Oczywiście błąd jest niewielki,
ale trudny do oszacowania. Po-
jawiła się możliwość wyłączania ekspozycji promieniowania,
kiedy guz nowotworowy zmienia swoje położenie i znajduje się
poza polem wiązki. Pamiętajmy, że włączając promieniowanie,
dawka osiąga pełną wartość po kilku milisekundach. Nie ma to
znaczenia, jeżeli dzieje się to raz w czasie seansu, ale już powtó-
rzenie tego procesu kilkanaście lub kilkadziesiąt razy w czasie
seansu niewątpliwie zmieni podaną dawkę w stosunku do za-
planowanej. Można powiedzieć, że należy to zjawisko uwzględ-
nić w procesie obliczeń dawki. To jest jednak niemożliwe, po-
nieważ nie wiemy, ile razy promieniowanie zostanie przerwane.
Pacjent może bardzo różnie oddychać, krzywa oddychania jest
rejestrowana i definiowana na aparacie terapeutycznym. We
współczesnych akceleratorach działo elektronowe nie jest wy-
łączane, ale wiązka nie opuszcza głowicy akceleratora. Rozwią-
zanie to zminimalizowało efekt narastania dawki do wartości
nieistotnych w dozymetrii klinicznej [21]. W tym miejscu należy
zaznaczyć, że przed rozpoczęciem leczenia z bramkowaniem
oddechowym należy sprawdzić, czy działa on poprawnie. W tym
celu mierzy się dawkę matrycą pomiarową bez bramkowania
oddechowego, a następnie z włączonym system bramkowania.
Zmierzone dawki powinny być zgodne do 1%. Oczywiście, aby
można było leczyć chorego w tej technice, należy najpierw wy-
konać badanie obrazowe, również wykorzystując bramkowanie
oddechowe. Pamiętajmy, że „normalne” badanie obrazowe wy-
konane tomografią komputerową pokazuje pewien uśredniony,
w czasie, kształt badanych obiektów. Może to doprowadzić do
ich znacznego przestrzennego zniekształcenia (Rys. 6). Dlatego
w czasie badania dedykowanego do planowania leczenia należy
wykorzystać opcję bramkowania oddechowego. Otrzymujemy
wówczas informacje na temat kształtu i położenia leczonej
zmiany.
Przykład napromieniania chorego
Leczenie chorego w radioterapii technikami dynamicznymi
wymaga bardzo dokładnego sprawdzenia jego rzeczywiste-
go położenia w stosunku do referencyjnego, za który uwa-
ża się położenie zdefiniowane w czasie planowania leczenia
– komputerowego wyliczania rozkładu dawki [27]. Na rysunku
7 przedstawiono zdjęcia weryfikujące ułożenie chorego. Ta-
kie zdjęcia są wykonywane rutynowo przed każdym seansem
terapeutycznym.
Nową możliwością jest wykonanie weryfikacji CBCT (
Cone
Beam Computed Tomography
) z opcją bramkowania oddecho-
wego, wówczas można sprawdzić nie tylko położenie struktur
Rys. 5
Zmiana położenia GTV w funkcji ruchów oddechowych pacjenta. Guz o „średnicy” 2,5 cm zmienia swoje położenie o 0,5 cm.
Wielkość zmiany położenia zależy od lokalizacji guza nowotworowego: dolny lub górny płat płuca
Rys. 6
Zmiana kształtu badanego przedmiotu tomografem komputerowym; A – kulka umiesz-
czona na fantomie pomiarowym, bez ruchu; B – kulka umieszczona na fantomie pomiarowym,
sumującym ruchy oddechowe z włączoną opcją bramkowania oddechowego w czasie badania
TK; C – ruchomy fantom, ale bez włączonej opcji bramkowania w czasie badania TK, wyraźnie
widać, że kształt badanego obiektu odbiega od jego rzeczywistych wymiarów
