vol. 4 2/2015 Inżynier i Fizyk Medyczny
radiologia
\
radiology
artykuł naukowy
\
scientific paper
82
Rys. 5
Wykres ramka-wąsy pole kolimacji a różnica jasności pikseli w osi pośrodko-
wej radiogramu
Dyskusja
Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą, na którą cierpi
w Polsce około pół miliona osób. Szczyt zapadalności na RA do-
tyczy populacji pomiędzy 40. a 60. rokiem życia. Wwyróżnionym
okresie życia częściej chorują kobiety niż mężczyźni (stosunek
3:1). U mężczyzn zapadalność zwiększa się z wiekiem [12, 13].
W grupie badanej również dominują kobiety, którym wykonano
RTG PR w celu oceny stopnia zaawansowania procesu chorobo-
wego i skuteczności prowadzonej terapii.
Przedmiotem niniejszej analizy była ocena anodowego efektu
osłabienia wiązki promieniowania rentgenowskiego, co nie jest
zagadnieniem zbyt często omawianym w rentgenodiagnostyce
klasycznej. Terry i wsp. udowodnili występowanie AEO dla ana-
logowego aparatu mammograficznego, gdzie spadek intensyw-
ności promieniowania wynosił do 40% wzdłuż osi anoda-katoda
[14]. Podobną zależność potwierdził Fung i wsp. w przypadku
aparatów ogólnodiagnostycznych [15]. Niektórzy autorzy sugeru-
ją opracowanie specjalnych filtrów celem uzyskania jednorodnej
wiązki lub algorytmów przetwarzania obrazu uwzględniających
anodowy efekt osłabienia [16, 17, 18]. Jednakże właściwa orien-
tacja pacjenta podczas rentgenodiagnostyki względem osi dłu-
giej lampy RTG wpływa pozytywnie na jakość obrazu i wielkości
dawek otrzymywane przez poszczególne narządy [15]. Faktem
jest, że w gabinecie RTG, gdzie wykonano analizowane radio-
gramy, w procedurach roboczych opisujących postępowanie
personelu podczas wykonywania zdjęcia RTG porównawczego
rąk nie uwzględniono orientacji pacjenta względem osi katoda-
-anoda. Stąd technicy elektroradiologii, wykonując radiogramy,
samodzielnie dokonywali wyboru, jak pozycjonować pacjenta.
Z przeprowadzonej analizy materiału badawczego wynika, że tyl-
ko w czterech przypadkach orientacja rąk pacjenta nie uwzględ-
niała anodowego efektu osłabienia i pozycjonowanie zostało
przeprowadzone według schematu katoda-palce/anoda-nadgar-
stek. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że przy pozycjonowaniu
rąk pacjenta z wykorzystaniem AEO (schemat katoda-nadgar-
stek/anoda-palce) chory jest odwrócony tyłem do okna z szybą
ołowiową znajdującą się pomiędzy sterownią a gabinetem RTG,
gdzie wykonano radiogramy poddane analizie. Taka pozycja pa-
cjenta podczas rentgenodiagnostyki utrudnia obserwację cho-
rego przez technika elektroradiologii co do spełnienia polecenia
zachowania stabilności ułożenia rąk. Stąd sposób montażu apara-
tu rentgenowskiego i rozwiązania architektoniczne gabinetu RTG
powinny uwzględniać możliwość wykorzystania zjawiska anodo-
wego efektu osłabienia w rentgenodiagnostyce z zapewnieniem
aspektu bezpieczeństwa pacjenta podczas świadczeń – możli-
wość obserwacji reakcji chorego przez technika elektroradiologii.
Podczas wykonywania radiogramu porównawczego rąk zaleca-
ny rozmiar błony rentgenowskiej to 24 x 30 cm [19, 20, 21]. Wprzy-
padku techniki cyfrowej obszar pola wiązki promieniowania nie
powinien przekraczać wskazanej wielkości, a nawet być mniejszy,
co skutkuje redukcją promieniowania rozproszonego. Promienio-
wanie rozproszone wpływa na obniżenie kontrastu radiogramu
[22, 23]. Miller i wsp. wykazali, że w rentgenodiagnostyce klasycz-
nej promieniowanie rozproszone jest przyczyną wzrostu dawki
powierzchniowej nawet do 40% (zależność związana z wielkością
pola wiązki i energią promieniowania) [24]. W przeprowadzonej
analizie jedynie 40% radiogramów zostało wykonanych z zacho-
waniem zalecanego pola wiązki pierwotnej. Biorąc pod uwagę,
iż ograniczenie pola promieniowania jest prostą czynnością, to
należy większą uwagę zwrócić na czynniki prowadzące do zanie-
chania tej praktyki. Działania wdrożone w celu wyeliminowania
czynników wpływających na wzrost dawki wpisują się w zasadę
doskonalenia jakości świadczeń zdrowotnych z wykorzystaniem
promieniowania rentgenowskiego [25]. Należy również prowa-
dzić audyt dawek otrzymywanych przez pacjenta podczas wyko-
nywania zdjęć rentgenowskich różnych obszarów ciała. Zgodnie
z obowiązującym w Polsce prawodawstwem w zakresie ochrony
radiologicznej nie należy przekraczać wartości poziomów refe-
rencyjnych. Jednak w przypadku RTG PR brakuje określenia dawki
referencyjnej wyrażonej jako dawka wejściowa lub Dose Area Pro-
duct [26]. Nie zwalnia to jednak osób wykonujących radiogramy
z przestrzegania zasad ochrony radiologicznej. Wykonana analiza
wskazuje na konieczność wprowadzenia działań w zakresie sto-
sowania efektywnej kolimacji wiązki pierwotnej promieniowania
oraz intensyfikacji nadzoru inspektora ochrony radiologicznej.
Dodatkowo na podstawie przeprowadzonego badania można
zdefiniować lokalny poziom referencyjny (dla wskazanego typu
aparatu RTG i parametrów ekspozycyjnych opisanych w tabeli 2
oraz założeniu, że pole wiązki pierwotnej nie przekracza wartości
720 cm
2
) jako DAP ≤ 3 cGy·cm
2
.
Poziom szarości piksela jest proporcjonalny do ilości pochło-
niętego promieniowania rentgenowskiego. Wyższe wartości re-
prezentują wyższy stopień pochłaniania wiązki [5]. Wwykonanym
badaniu większy stopień pochłaniania promieniowania dotyczy
krawędzi radiogramu bliższej anodzie. Od strony katody wiązka
charakteryzuje się wyższymnapięciem, a tym samym jest bardziej
przenikliwa, co w obrazie charakteryzuje się niższą wartością ja-
sności piksela tła. Kontrast obrazu rentgenowskiego może być
rozpatrywany jako różnice pochłaniania wiązki promieniowania
