Page 42 - IFM 1 2013

vol. 2 1/2013 Inżynier i Fizyk Medyczny

kontrola jakości

\

quality control

artykuł naukowy

\

scientific paper

40

ność wielkości efektywnego ogniska lampy rentgenowskiej

od napięcia i prądu [15]. Zgodnie z normą pomiary powinny

być wykonywane z zastosowaniem błony rentgenowskiej bez

ekranu wzmacniającego. Obraz uzyskany z zastosowaniem

fantomu szczelinowego powinien być skanowany densyto-

metrem optycznym o odpowiedniej aperturze, a uzyskany

w ten sposób profil zaczernienia powinien być przeliczony na

profil ekspozycji na podstawie krzywej charakterystycznej fil-

mu. Rozmiar ogniska odczytuje się jako szerokość tak wyzna-

czonego profilu ekspozycji (skorygowanego na powiększenie

obrazu) w 15% jego wysokości.

Metoda opisana w normie nie jest stosowana przez wszyst-

kie podmioty wykonujące testy specjalistyczne ze względu

na stopień jej skomplikowania i czasochłonność. W praktyce

jako detektor często stosowana jest błona w kasecie z ekra-

nami wzmacniającymi, a odczyt dokonywany jest wzrokowo.

Interesujące informacje dotyczące wpływu rodzaju detektora

i sposobu odczytu na wyniki zawarte są w pracy z 1995 roku,

w której omówiono czynniki mające wpływ na niepewność

wyznaczania wielkości ogniska w mammografii [16]. Za stoso-

waniem błon z ekranami wzmacniającymi przemawia fakt, że

błona bez ekranu wymaga znacznie większych wartości ob-

ciążenia prądowo‑czasowego, które mogą być nieosiągalne

w pojedynczej ekspozycji. Wyniki odczytywane wzrokowo cha-

rakteryzują się znaczną zależnością od obserwatora, dlatego

otrzymywane obrazy powinny być skanowane i analizowane

ilościowo. Przy analizie odczytanego z błony profilu bardzo

istotnym krokiem jest przeliczenie zaczernienia na ekspozycję.

Jeżeli ten etap jest pominięty, to szerokość profilu silnie zależy

od charakterystyki zastosowanego detektora (rys. 3).

Jednak nawet po uwzględnieniu charakterystyki poszcze-

gólnych detektorów i przeliczeniu zaczernienia na ekspozy-

cję, wyniki otrzymywane przy użyciu różnych detektorów

nie są identyczne. Dla błony z ekranami wzmacniającymi wy-

nik jest zawyżony ze względu na gorszą rozdzielczość obrazu

i wiążące się z tym rozmycie obrazu szczeliny.

W radiologii cyfrowej do pomiaru wielkości ogniska są wy-

korzystywane zarówno detektory cyfrowe DR (

Digital Radio-

graphy

), jak i płyty obrazowe CR (

Computed Radiography

). Zaletą

detektorów cyfrowych w tym zastosowaniu jest mniejszy niż

wprzypadku błony rentgenowskiej wpływwielkości ekspozycji

na wyniki [17]. Wykorzystywane są także dedykowane przyrzą-

dy do zautomatyzowanego pomiaru ogniska, zawierające fan-

tom szczelinowy oraz detektor w postaci linijki 512 fotodiod

rozmieszczonych co 25 μm [18]. Należy podkreślić, że nawet

norma dopuszcza stosowanie różnych metod wyznaczania

ogniska, jednakże warunkiem jest wykazanie zgodności wyni-

ków z wynikami otrzymywanymi metodą znormalizowaną.

Oczywiście dla każdej z przedstawionych metod pomiaru

wielkości ogniska można znaleźć uzasadnienie w literaturze fa-

chowej, każda jednak może prowadzić do otrzymania nieco in-

nych wyników. Rozbieżności między wynikami otrzymywanymi

różnymi metodami są dostrzegane przez samo środowiskoosób

zaangażowanych w wykonywanie testów specjalistycznych. Do-

wodem na to jest inicjatywa porównania metod wyznaczania

wielkości ogniska, która została zaprezentowanawpaździerniku

2012 roku na KrakowskimSpotkaniu Radiologicznym.

Kinematografia

Zapis:

dawka wejściowa na jeden obraz nie powinna być większa

niż 0,2 μGy

, jest dość jednoznaczny, choć ze względu na brak do-

kładniejszego określenia mierzonego parametru można zasta-

nawiać się nad dokładnym znaczeniem słów:

dawka wejściowa

(prawdopodobnie jest to dawka uwzględniająca rozproszenie

wsteczne). Wątpliwość budzi jednak sama nazwa testu, czyli

kinematografia. Tradycyjna kinematografia polegała na tym, że

obraz prezentowany na wzmacniaczu obrazu podczas fluoro-

skopii był rejestrowany na filmie światłoczułym. Pojmowana

w ten sposób kinematografia już nie istnieje. Zdaniem niektó-

rych spośród wykonujących testy specjalistyczne jest zatem

oczywiste, że testu w ogóle się nie wykonuje. Według innych,

test ten ma zastosowanie, ponieważ fluoroskopię impulsową

lub tryb

cine

we fluoroskopii cyfrowej można traktować jakowspół-

czesne odpowiedniki kinematografii. W

efekcie dla tego samego

aparatu test dotyczący wielkości dawki na jeden obraz, w

zależno-

ści od realizatora pomiaru, raz będzie wykonany, innym razemnie.

Kompresja piersi w mammografii

Zgodnie z zapisem rozporządzenia, siła kompresji piersi po-

winna być stała przez co najmniej 1 minutę. W praktyce siła

kompresji nie pozostaje dokładnie stała w czasie, zazwyczaj

w ciągu 1 minuty obserwuje się jej niewielki spadek. Praw-

dziwym celem testu jest sprawdzenie, czy spadek ten nie

jest zbyt duży. Rozporządzenie nie zawiera liczbowego kry-

terium dla dopuszczalnej zmiany siły kompresji w ciągu 1 mi-

nuty, w związku z tym poszczególne podmioty wykonujące

testy specjalistyczne formułują własne kryteria.

Szczelność ciemni w mammografii

Test polega na sprawdzeniu wpływu światła przedostają-

cego się do pomieszczenia ciemni na zaczernienie błony

rentgenowskiej znajdującej się wewnątrz ciemni. Zgodnie

z prawem:

dodatkowe tło od nieszczelności w ciemni po pozosta-

wieniu błony w ciemni odkrytej na dwie minuty nie powinno być

większe niż 0,02.

Test jest opisany w europejskich zaleceniach

dotyczących kontroli jakości w mammografii [19]. Opis ten

dość dokładnie odpowiada zapisom rozporządzenia: w obu

przypadkach jest mowa o pozostawieniu błony w ciemni na

2 minuty, a dopuszczalny wzrost zaczernienia błony to 0,02.

Istnieje jednak dość istotna rozbieżność. Zgodnie z rozporzą-

dzeniem wartość „0,02” jest wartością graniczną dla dodat-

kowego tła. Słowo

tło

może być zinterpretowane jako suge-

stia, że w teście powinno stosować się błonę rentgenowską

Page 42 - IFM 1 2013 - web całe