Page 41 - IFM 1 2013

Inżynier i Fizyk Medyczny 1/2013 vol. 2

kontrola jakości

/

quality control

artykuł naukowy

/

scientific paper

39

filtracji wiązki rentgenowskiej tą metodą wymaga wykonania

szeregu pomiarówwarstwy półchłonnej, w tym pomiarów dla

lampy rentgenowskiej pozbawionej jakiejkolwiek dodatkowej

filtracji. Przeprowadzenie takich pomiarów podczas wykony-

wania testów specjalistycznych nie jest możliwe. Metoda opi-

sana w normie jest natomiast wykorzystywana przez produ-

centów aparatury rentgenodiagnostycznej w celu uzyskania

informacji, które są następnie podawane w dokumentacji lub

na tabliczce znamionowej urządzenia.

Niektóre podmioty wykonujące testy specjalistyczne wy-

korzystują przyrządy pozwalające na wyznaczenie wartości

całkowitej filtracji w oparciu o pomiar w wiązce rentgenow-

skiej. Urządzenia te zawierają zwykle kilka detektorów pół-

przewodnikowych i umożliwiają jednoczesny pomiar dawki,

wysokiego napięcia i warstwy półchłonnej. Przyrząd określa

całkowitą filtrację wiązki na podstawie znanych zależności

między wielkościami zmierzonymi (wysokim napięciem

i warstwą półchłonną) a całkowitą filtracją. Zależności te są

dobrze określone, lecz odmienne w przypadku lamp o róż-

nej konstrukcji – zależą między innymi od materiału anody

i kąta nachylenia anody (rys. 2).

W zależności od posiadanego wyposażenia i przyjętej

metody poszczególne podmioty wykonujące testy specjali-

styczne sprawdzają całkowitą filtrację na dwa różne sposo-

by: poprzez odczytanie informacji z tabliczek znamionowych

na aparacie lub poprzez odczytanie wyniku pomiaru z przy-

rządu. W pierwszym przypadku sprawdzana jest deklaracja

producenta aparatu, w drugim stan faktyczny.

Omawiając metody oceny całkowitej filtracji, warto zasta-

nowić się nad celowością sprawdzania tego parametru pod-

czas testów specjalistycznych. Filtracja wiązki jest istotna,

ponieważ jej obecność zmienia widmo wiązki, ograniczając

udział promieniowania o najniższych energiach. Promienio-

wanie o niskich energiach jest pochłaniane w tkankach i nie

dociera do detektora obrazu, a zatem ma znaczny udział

w otrzymywanej przez pacjenta dawce, nie mając udziału

w tworzeniu obrazu. Odpowiednio wysoka filtracja jest więc

niezbędna dla zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta. Wa-

runek filtracji nie mniejszej niż 2,5 mm Al pochodzi prawdo-

podobnie z dokumentu Komisji Europejskiej określającego

minimalne wymagania dla aparatury radiologicznej [12]. We

wstępie do cytowanego dokumentu zaznacza się jednak, że

podane kryteria nie są przewidziane do stosowania jako war-

tości graniczne dla rutynowej kontroli jakości. Wymaganie

filtracji nie mniejszej niż 2,5 mm Al zawarto także w normie

określającej wymagania dotyczące bezpieczeństwa aparatu-

ry rentgenowskiej [13]. Norma ta jednak wymaga spełnienia

jednego z dwóch warunków: odpowiednio wysokiej całko-

witej filtracji lub odpowiednio wysokiej warstwy półchłon-

nej. Warstwa półchłonna, w przeciwieństwie do całkowitej

filtracji, jest parametrem typowo pomiarowym. Podczas

testów specjalistycznych przeprowadza się ocenę warstwy

półchłonnej, być może więc oddzielna ocena całkowitej fil-

tracji w ramach testów specjalistycznych nie jest konieczna.

Wielkość ogniska

Wielkość ogniska jest zazwyczaj podawana przez produ-

centa jako wielkość wyznaczona zgodnie z metodą opisaną

w normie [14]. Naturalne wydaje się więc, aby podczas te-

stów specjalistycznych wykorzystać tę samą metodę.

Zgodnie z normą, właściwym przyrządem służącym do wy-

znaczaniawielkości ogniska jest fantomszczelinowy (

slit came-

ra

). Norma przewiduje wykorzystanie fantomu otworkowego

(

pinhole camera

) jedynie do oceny rozkładu emisji promienio-

wania z ogniska, a fantomu gwiazdkowego (

star pattern

) do

wyznaczania granicznej rozdzielczości. W normie określono

wymagania dotyczące dokładności pozycjonowania fantomu

i błony rentgenowskiej, wymaganego powiększenia (zależne-

go od nominalnego rozmiaru ogniska) i dokładności wyzna-

czenia powiększenia. Norma precyzuje także sposób doboru

właściwych parametrów ekspozycji, przy czym wartości na-

pięcia i prądu określa się w oparciu o specyfikację lampy, nato-

miast czas ekspozycji determinowany jest koniecznością osią-

gnięcia określonego zaczernienia błony. Dobór właściwych

warunków ekspozycji lampy jest istotny ze względu na zależ-

Rys. 2.

Zależność między warstwą półchłonną a filtracją wiązki dla różnych wartości

wysokiego napięcia i dwóch różnych kątów nachylenia anody dla lampy z anodą wol-

framową. Wykres wykonany na podstawie danych zawartych w raporcie IPEM78 [11].

Rys. 3.

Zależność wyznaczonej wielkości ogniska od charakterystyki detektora. Po lewej: profil natę-

żenia promieniowania pod fantomem szczelinowym. W środku: trzy charakterystyki detektora promie-

niowania: linia niebieska – błona rentgenowska o niższym gradiencie, linia zielona – błona rentgenow-

ska o wyższym gradiencie, linia czarna – detektor o charakterystyce liniowej. Po prawej: profil sygnału

(np. zaczernienia) na trzech różnych detektorach

.

Page 41 - IFM 1 2013 - web całe