Page 46 - IFM 1 2013

vol. 2 1/2013 Inżynier i Fizyk Medyczny

radiologia

\

radiology

artykuł naukowy

\

scientific paper

44

chłonnych przy ocenie zaawansowania zmian w obrębie wę-

złów chłonnych), otrzymania wzmocnienia miąższowego (do

wykrycia guzów, zmian zapalnych), analizy perfuzji (ocena

charakteru zmian, perfuzja tkankowa) oraz uwidocznienia

dróg moczowych (ocena wydzielania) [1]. Niejednorodny

wychwyt środka cieniującego w zmianach guzopochodnych

czy zaburzenie bariery krew-mózg prowadzą do zjawiska

wzmocnienia kontrastowego.

W pierwszej kolejności wykonuje się badanie bez dożylne-

go podawania środka kontrastowego. Jeżeli jest to badanie

kolejne, często odstępuje się od wykonania fazy natywnej.

Procesy zapalne kości, ścianę ropni czy protezy naczyniowe

łatwiej ocenić, porównując badanie bez dożylnego środka

kontrastowego z obrazami po jego podaniu. Dotyczy to tak-

że zmian ogniskowych wwątrobie czy nadnerczach. Badanie

po iniekcji środka kontrastowego wykonuje się zazwyczaj

we wczesnej fazie tętniczej, żylnej ok. 60 s i późnej w zależ-

ności od rozpoznania po ok. 3, 5, 10 lub 15 min. Taka proce-

dura pozwala wykryć nawet drobne zmiany ogniskowe [2].

Dożylne środki cieniujące dzielą się na jonowe (wyso-

koosmolarne) oraz niejonowe (niskoosmolarne). Podczas

podawania dożylnego jonowych środków kontrastowych

część pacjentów odczuwa ciepło, ból lub pieczenie, dlatego

większość pracowni tomografii komputerowej zrezygnowa-

ła z ich podawania na rzecz niejonowych, niskoosmolarnych

środków cieniujących ze względu na ich mniejszą chemo-

i osmotoksyczność. Wszystkie preparaty podawane dona-

czyniowo są rozpuszczalne w wodzie, dysocjują na jony do-

datnie i ujemne lub pozostają obojętne elektrycznie.

Najczęstszym powikłaniem po podaniu środka kontra-

stowego jest jego wynaczynienie, dlatego tak ważny jest

odpowiedni dostęp do naczynia poprzez użycie kaniuli o od-

powiedniej średnicy (18-20 G). Taka średnica kaniuli umoż-

liwia podawanie środka cieniującego z prędkością 3-5 ml/s.

W przypadku większej prędkości przepływu zaleca się zasto-

sowanie grubszej kaniuli (16-17 G).

Kaniulę umieszcza się zazwyczaj w jednej z żył dołu łok-

ciowego, najlepiej prawej kończyny górnej. Cewniki wpro-

wadzane do żył głębokich nadają się do podawania środka

kontrastowego ze stosunkowo niedużą prędkością przepły-

wu (1,5-2,5 ml/s). Podczas większych prędkości przepływu

może dojść do przerwania lub przemieszczenia cewnika.

Cewnik centralny żylny o dużej średnicy pozwala na po-

dawanie płynów z dużą prędkością przepływu (np. 4 ml/s).

W niektórych przypadkach wykorzystuje się dostęp do żyły

udowej (najlepiej poprzez zastosowanie technik Seldingera)

lub dostęp dotętniczy. Działania niepożądane mogą pojawić

się bezpośrednio po podaniu środka cieniującego i obejmu-

ją: objawy skórne, np. pokrzywka, obrzęk, rumień, zaburze-

nia funkcjonowania układu oddechowego, np. obrzęk krtani,

skurcz oskrzeli lub zaburzenia funkcjonowania układu ser-

cowo-naczyniowego: niedociśnienie z bradykardią, wstrząs,

obrzęk płuc, zatrzymanie krążenia oraz zaburzenia funk-

cjonowania układu nerwowego, np. reakcje lękowe, napad

padaczkowy [1]. Objawy niepożądane mogą pojawić się po

jakimś czasie: po 20 minutach, do 48 godzin od podania kon-

trastu. W związku z powyższymwyodrębniono grupy ryzyka

związane z podawaniem środka kontrastowego: powikłanie

po poprzednim podaniu środka cieniującego, astma, alergia,

paraproteinemia, niewydolność układu krążenia i oddecho-

wego, niewydolność wątroby i nerek, wiek powyżej 65 roku

życia i poniżej 10 roku życia, nadczynność tarczycy [3].

Ilość środka oblicza się na podstawie masy ciała, zwykle ok.

1,2-1,5 ml/kg m.c. z uwzględnieniem problemu klinicznego,

np. badania w kierunku tętniaków aorty wymagają zwiększo-

nej ilości środka kontrastowego niż badania głowy [2].

Badania z opóźnieniem

Badanie z opóźnieniem rutynowo wykonuje się w ocenie

jamy brzusznej, podczas której zakłada się opóźnienie dla

fazy tętniczej ok. 25-30 s, od początku iniekcji środka kontra-

stowego z prędkością przepływu nie mniejszą niż 3 ml/s – za-

zwyczaj 3,5 ml/s oraz dla fazy żylnej ok. 55-65 s. W badaniu

klatki piersiowej opóźnienie wynosi ok. 18-20 s. Po upływie

tego czasu system rozpocznie akwizycję danych z zaplano-

wanego zakresu badania. Wartość tych opóźnień opiera się

na uzyskanych danych klinicznych dla większości pacjentów.

Faza żylna badania ulega często modyfikacji w zależności od

obszaru badanego. W badaniach wątroby skanowanie w fa-

zie wrotnej przypada na 60-70 s od początku iniekcji środka

kontrastowego, w przypadku śledziony wysycenie w fazie

tętniczej jest niejednorodne, dlatego tak ważna jest faza

z opóźnieniem ok. 40-60 s od początku iniekcji, kiedy śle-

dziona staje się jednorodna. W przypadku trzustki wzmoc-

nienie miąższu trwa od ok. 30-70 s od podania środka kon-

trastowego [1]. Podczas badania nerek faza nefrograficzna

rozpoczyna się po 80-100 s od rozpoczęcia iniekcji.

Kolejną fazą badania jest faza tzw. „późna”, której czas

rozpoczęcia również zależy od schorzenia oraz narządu ba-

danego. W ten sposób np. w wątrobie w celu wykrycia raka

wątrobowokomórkowego HCC (

Hepatic Cell Carcinoma

)

w guzkach dysplastycznych wykonuje się dodatkowe skano-

wanie po 3 min od początku iniekcji środka kontrastowego.

Skanowanie po upływie 10 min od rozpoczęcia podawania

środka cieniującego wykonuje się w celu różnicowania raka

wywodzącego się z komórek przewodów żółciowych, przy

guzach o powolnym wypłukiwaniu o dużej ilości tkanki

łącznej, np. HCC oraz guzkowe chłoniaki złośliwe NHL (

Non-

-Hodgkin’s Lymphoma

) [4]. Do oceny nerek fazę wydzielni-

czą wykonuje się po ok. 5 min od początku iniekcji środka

kontrastowego, badanie po 15 min przydatne jest do oceny

torbieli moczowych lub wykrycia zastoju środka kontrasto-

wego w kanalikach nerkowych w wyniku ostrych procesów

zapalnych, a także do oceny hyperdensyjnych zmian ogni-

skowych. W przypadku oceny nadnerczy faza po 15 min od

Page 46 - IFM 1 2013 - web całe