Inżynier i Fizyk Medyczny 3/2016 vol. 5
151
artykuł
/
article
radioterapia
/
radiotherapy
badaniaMCBCT nie jest identyczna dla każdego pacjenta, cowynika
z ograniczonej stabilności działania przyspieszacza liniowego. Pro-
tokoły serwisowe akceleratorów określają dwie wartości maksy-
malne MU, jakie można poda w czasie jednej procedury MVCBCT.
Są to 3 i 5 MU. Liczba faktycznych MU wykorzystana w jednym ba-
daniu znajduje sięmiędzy 85 a 95%przewidzianej maksymalnej war-
tości. W obliczeniach przyjęto, że podczas wykonywania MVCBCT
pacjenci otrzymywali 90% wartości maksymalnej liczby MU, tj. od-
powiednio 2,7 i 4,5 MU. Badanie MVCBCT było modelowane w sys-
temie Pinnacle z zastosowaniem techniki obrotowej.
W pracy dodatkową dawkę od procedur sprawdzających
wyznaczono w izocentrum oraz obliczono dawki w narządach
krytycznych. Punkt izocentrum znajduje się w większości przy-
padków w środku ciężkości obszaru PTV, co sprawia, że dawka
obliczona w tym punkcie jest dobrą estymatą dawki podawanej
w obszar objętości tarczowej. U pacjentów napromienianych
w rejonie głowy i szyi wyznaczono dodatkowe dawki w punkcie
izocentrycznym (objętoś tarczowa), rdzeniu kręgowym (dawka
maksymalna) i w śliniankach (dawka średnia). U pacjentów napro-
mienianych z powodu nowotworu sutka wyznaczono dodatkową
dawkę w punkcie izocentrycznym oraz w sercu i płucu po stronie
napromienianej (dawka średnia). U pacjentów napromienianych
w rejonie miednicy wyznaczono dodatkową dawkę w punkcie izo-
centrycznym, odbytnicy i pęcherzu (dawka średnia).
W trakcie realizacji badania stwierdzono ograniczenie systemu
Pinnacle do obliczania dawek średnich w narządach krytycznych.
System oblicza dawki w Gy z dokładnością do jednego miejsca po
przecinku. W sytuacji, w której wartoś obliczonej dawki jest mniej-
sza niż 0,05 Gy, system podaje wartoś 0,00. Inaczej system oblicza
dawki wpunkcie izocentrycznym (wartoś obliczonej dawki jest po-
dawana z dokładnością do dziewięciu miejsc po przecinku).
Wyniki
W grupie pacjentów z nowotworem głowy i szyi dodatkowa śred-
nia wartoś dawki podanej w izocentrum wyniosła 0,12 ± 0,04
Gy (wartoś średnia ± odchylenie standardowe) oraz 0,15 ± 0,05
Gy odpowiednio dla procedur sprawdzających zrealizowanych
z użyciem MVCBCT i płaskich zdję . Dodatkowa dawka stanowiła
0,2% dawki całkowitej podanej w punkcie izocentrycznym. W tej
grupie pacjentów w rdzeniu kręgowym i śliniankach dodatkowe
sumaryczne dawki od obydwu procedur sprawdzającychwyniosły
odpowiednio 0,13 ± 0,04 Gy oraz 0,14 ± 0,05. W rdzeniu kręgowym
oraz śliniankach wzrost dawki w stosunku do dawki otrzymywa-
nej od pól terapeutycznych wyniósł odpowiednio 0,3% i 0,98%.
W grupie pacjentek z nowotworem sutka średnia wartoś
dawki podanej w izocentrum wyniosła 0,13 ± 0,01 Gy oraz 0,07
± 0,04 Gy odpowiednio dla procedur sprawdzających zrealizo-
wanych z użyciem pól terapeutycznych i pól ortogonalnych.
Dodatkowa sumaryczna dawka od obydwu procedur sprawdza-
jących stanowiła 0,13% dawki całkowitej podanej w punkcie izo-
centrycznym. W tej grupie pacjentów dodatkowe dawki w sercu
i płucu po stronie napromienianej nigdy nie przekroczyły 0,1 Gy.
W grupie pacjentek napromienianych w rejonie miednicy
średnia wartoś dawki podanej w izocentrum wyniosła 0,12 ±
0,05 Gy oraz 0,02 ± 0,01 Gy odpowiednio dla procedur spraw-
dzających zrealizowanych z użyciem MVCBCT i płaskich zdję .
Dodatkowa dawka stanowiła 0,3% dawki całkowitej podanej
w punkcie izocentrycznym. W tej grupie pacjentów, w odbytnicy
oraz pęcherzu od obydwu procedur sprawdzających dawki wy-
niosły odpowiednio 0,13 ± 0,04 Gy oraz 0,14 ± 0,05 Gy.
Omówienie wyników
Dawki dodatkowe, jakie otrzymują pacjenci od procedur weryfi-
kujących poprawnoś geometrii napromieniania w izocentrum,
w żadnej z badanych grup nie przekroczyły 0,2 Gy, tj. 0,4% dawki
całkowitej. Konwencjonalna dawka frakcyjna wynosi 2 Gy, a zatem
wartoś dawki dodatkowej nie przekracza 10% tej dawki. Dlatego
należy uzna , że dawki dodatkowemają znikomy wpływnawartoś
dawki otrzymywanej przez objętoś tarczową. Typowe wartości
znormalizowanego gradientu dawki określone na podstawie da-
nych klinicznych znajdują się w przedziale 1-2 [10]. Oznacza to, że
podanie dawki wyższej o 0,4% w obszar tarczowy może prowa-
dzi do wzrostu miejscowego wyleczenia o nie więcej niż 1 punkt
procentowy (iloczyn znormalizowanego gradientu dawki i zmiany
podawanej dawki). Podobnie dawki pochłonięte w narządach kry-
tycznych należy uzna za nieistotne z punktu widzenia klinicznego.
Zmiana dawki owartoś nieprzekraczającą 0,15 Gymoże prowadzi
do zmiany prawdopodobieństwa wystąpienia uszkodzenia popro-
miennego o nie więcej niż mały ułamek punktu procentowego,
znacznie mniejszy niż w przypadku prawdopodobieństwa wyle-
czenia miejscowego. Wynika to z faktu, że w przypadku wyleczenia
miejscowego dawki podawane pacjentom znajdują się w stromej
części zależności dawka – efekt, podczas gdy dla narządówpromie-
niowrażliwych dawki te znajdują się w początkowej płaskiej części
krzywej, w której zależności dawka – efekt są bardzo słabe.
Wartości dawek od procedur kontrolnych, jakie absorbowali
pacjenci, różnią się między sobą, niekiedy kilkukrotnie. Wwypadku
wykonywania kontroli przy pomocy techniki MVCBCT oraz zdję
ortogonalnych główną przyczyną czyniącą różnice między dawką
u poszczególnych pacjentów jest przede wszystkim liczba wyko-
nanych procedur. W przypadku klasycznych zdję portalowych
wykonywanych za pomocą pól terapeutycznych różnice są również
związane z wielkością pól, co może mie wpływ na ryzyko tworze-
nia wtórnych nowotworów popromiennych. Dla małych dawek
efekty stochastyczne, w tympowstawanie wtórnych nowotworów
popromiennych, zależy liniowo od dawki [7]. Z danych prezentowa-
nych przez Schneidera [6] wynika, że podanie dodatkowej dawki
o wartości 0,1 Gy może w grupie 10 000 pacjentów doprowadzi
do powstania wtórnego nowotworu w ciągu 10 lat po zakończeniu
radioterapii u nie więcej niż 2 osób. Czy zatem jest zasadne mini-
malizowanie dawek od procedur kontrolnych? Oczywiście należy
optymalizowa wykonywanie procedur kontroli ułożenia. Wymaga
to przede wszystkim dobrego przygotowania pacjentów do radio-
terapii, zapewniającego wysoką odtwarzalnoś i powtarzalnoś
