Inżynier i Fizyk Medyczny 1/2015 vol. 4
43
artykuł
/
article
kontrola jakości
/
quality control
Stałość profili wiązek promieniowania X –
proponowana zmiana w testach
eksploatacyjnych akceleratora
Ryszard Dąbrowski
Zakład Fizyki Medycznej, Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie,
ul. Wawelska 15, 02-034 Warszawa, tel. +48 22 570 91 04, e-mail
Wstęp
W przygotowywanej nowej wersji załącznika do
Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wa-
runków bezpiecznego stosowania promieniowania
jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji me-
dycznych
, w części opisującej testy eksploatacyjne
akceleratora proponowana jest istotna zmiana
testu, którego celem jest kontrola stałości profili
wiązek fotonowych. Test ten w nowej wersji uzyskał
brzmienie:
Stałość profili wiązek promieniowania
Dla wiązek wysokoenergetycznego promieniowa-
nia X przeprowadzić alternatywnie test (a) lub (b).
Test należy przeprowadzić dla pola o wymiarze co
najmniej 30 x 30.
(a)
Punktowe różnice między aktualnymi profilami
mierzonymi wzdłuż osi głównych a profilami re-
ferencyjnymi (zmierzonymi w trakcie pomiarów
do systemu planowania leczenia) w obszarze
płaskości nie mogą przekraczać 2%.
(b)
Jednorodność wiązek wysokoenergetycznego
promieniowania X nie może być wyższa niż 7%.
Płaskość profilu stanowiła istotny wymóg, jaki sta-
wiany był wiązce w radioterapii konformalnej. Dąży-
liśmy wówczas do minimalizowania różnic pomiędzy
maksymalną a minimalną wartością dawki w obsza-
rze płaskości. Stąd stosowany był powszechnie test
badający jednorodność wiązki, który miał za zadanie
utrzymywać tę różnicę na akceptowalnym pozio-
mie. W radioterapii IMRT płaskość nie jest już tak
istotna. Zarówno w radioterapii IMRT, jak i konfor-
malnej zasadnicze znaczenie ma jednak utrzymanie
stabilności kształtu profili wiązki. Chodzi tu przede
wszystkim o to, by stan akceleratora zarejestrowany
podczas testów odbiorczych i zbierania danych wej-
ściowych do systemu planowania leczenia, którego
odzwierciedleniem są charakterystyki rozkładu daw-
ki, był stabilnie utrzymywany w kolejnych latach re-
alizacji radioterapii na tym akceleratorze.
Poniżej pokażemy, że oparcie testów eksploata-
cji na analizie dotychczas stosowanych parametrów
jakości i jednorodności wiązki nie gwarantują za-
dowalającej stabilności profilu wiązki. Na rysunku
1 przedstawiono porównanie profili zmierzonych
w odstępie 2 lat dla wiązki X 15 MV na tym sa-
mym akceleratorze Synergy. Obydwa profile mają
identyczne wartości symetrii (100,5%) i płaskości
(104,6%). Zostały także zaaprobowane do użytku
klinicznego zgodnie z obowiązującymi przepisami
dotyczącymi testów eksploatacyjnych akcelerato-
ra. Jednocześnie widać istotne różnice w kształcie
obu profili. W bocznych częściach różnice dawek
przekraczają 5%. Jest to ekstremalna różnica, jaka
została zarejestrowana w ciągu 3 lat przeprowa-
dzania testów eksploatacyjnych na tym akcelerato-
rze. Z klinicznego punktu widzenia, gdyby tak duża
różnica wystąpiła między profilem referencyjnym
a profilem bieżącymmierzonym na danym akcelera-
torze byłaby to sytuacja trudna do zaakceptowania.
Zarazem, jak widać, poprzestanie na teście stabilno-
ści energii (TPR
20,10
) i teście jednorodności (< 106%)
nie chroni nas przed wystąpieniem takiej sytuacji
(obydwa te kryteria były spełnione dla przedsta-
wionych profili).
Proponowany w teście (a) poziom, na jakim chce-
my utrzymać zgodność aktualnie mierzonych profili
