Inżynier i Fizyk Medyczny 2/2016 vol. 5
73
radiologia
/
radiology
artykuł naukowy
/
scientific paper
Nieprzemijająca wartość stosowania siarczanu baru w rentge-
nodiagnostyce wynika z jego podstawowych właściwości. Baryt
jest związkiem [15, 16]:
1)
nierozpuszczalnym w wodzie,
2)
stabilnym chemicznie,
3)
silnie pochłaniającym promieniowanie rentgenowskie,
4)
niewchłaniającym się z przewodu pokarmowego.
Siarczan baru jest pozytywnym środkiem kontrastującym
o bardzo dobrej tolerancji, który osłabia promieniowanie rent-
genowskie bardziej niż otaczające tkanki (środek pozytywny).
Po podaniu siarczanu baru mogą wystąpić u pacjenta nudności
i wymioty, które są konsekwencją rozdęcia i mechanicznego
drażnienia jelit. Zaparcia i niedrożność jelit częściej występują
u osób odwodnionych lub cierpiących namukowiscydozę [15‑17].
Reakcje alergiczne typu rumień, świąd i pokrzywka występują
niezmiernie rzadko i z większym prawdopodobieństwem ujaw-
nią się u pacjentów z objawami silnych alergii w przeszłości.
Szacuje się, że łagodne zdarzenia niepożądane występują z czę-
stością 1 przypadek na 750 000 badań [18]. Powikłania ciężkie
są jeszcze rzadsze – 1 przypadek na 2 500 000 badań [19]. Nie-
którzy autorzy sugerują, że zdarzenia niepożądane po podaniu
siarczanu baru mogą być związane z domieszkami stosowanymi
w produkcie farmaceutycznym [20].
W literaturze opisywane są nieliczne przypadki zatrucia
metalicznym barem związane z niewłaściwą jakością i zanie-
czyszczeniem siarczanu baru jako wyrobu farmaceutycznego.
Ostre objawy zatrucia w postaci nudności, wymiotów i wodni-
stej biegunki mogą doprowadzić do zaburzeń równowagi elek-
trolitowej, a w konsekwencji do hipokaliemii. Brak interwencji
farmakologicznej – wlew potasu z monitorowaniem zaburzeń
elektrolitowych skutkuje niewydolnością mięśni oddechowych,
zaburzeniami rytmu serca, śpiączką, a nawet śmiercią [21, 22].
Sporadycznie dochodzi do zalegania siarczanu baru w pętlach
jelitowych, co w konsekwencji może stać się podłożem rozwoju
stanów zapalnych np. wyrostka robaczkowego [23, 24]. Resztki
barytu pozostające w jelicie są utrudnieniem w dalszej diagno-
styce obrazowej pacjenta np. podczas tomografii jamy brzusznej,
rentgenodiagnostyki klasycznej odcinka lędźwiowo-krzyżowego
kręgosłupa. Stąd, o ile jest to możliwe, konieczność planowania
badań u danego pacjenta z uwzględnieniem podania siarczanu
baru na końcu zamierzonego postępowania diagnostycznego.
W przypadku, gdy na topogramie uwidocznione zostanie zalega-
nie barytu, należy rozważyć odroczenie badania, gdyż jego resztki
mogą utrudnić interpretację skanów w wyniku artefaktów pro-
mienistych i przesłonięcia badanych struktur [25].
Natomiast ziarniak barowy (
barium granuloma
) jest rzadkim
powikłaniem wlewu doodbytniczego. Jako jednostka chorobo-
wa został opisany po raz pierwszy przez Beddoe i wsp. w 1954
roku [26]. Do rozwoju patologii dochodzi, gdy siarczan baru pod-
czas badania przenika w miejscu uszkodzenia śluzówki jelita do
niżej położonych warstw i tam zalega, inicjując proces zapalny.
Choroba może ujawnić się od kilku dni do kilku lat po wykonaniu
badania z siarczanem baru. W literaturze opisywany najdłuższy
okres czasu wynosi 17 lat. W badaniach endoskopowych
barium
granuloma
może naśladować inne zmiany chorobowe, łącznie
z procesem nowotworowym [27].
Po podaniu siarczanu baru może dojść do perforacji ściany
przewodu pokarmowego. Szacuje się, że ciężkie zdarzenie nie-
pożądane może dotyczyć do 0,04% pacjentów, którym wykony-
wany jest wlew doodbytniczy. Perforacja prowadzi do zapalenia
otrzewnej ze względu na uwolnienie do przestrzeni dootrzew-
nowej środka kontrastującego, kału i bakterii jelitowych. Po raz
pierwszy w 1916 roku Rosenthal opisał zapalenie otrzewnej jako
konsekwencję perforacji podczas radiologicznej oceny jelita
[28, 29]. Ryzyko perforacji wzrasta u ludzi starszych, u których
wytrzymałość jelita na rozciąganie jest mniejsza. Do innych
czynników należą: uchyłkowatość jelita i stany zapalne oraz
zwężenie w przebiegu procesu nowotworowego, a także błędy
jatrogenne podczas procedury [30, 31].
Konsekwencją dostania się siarczanu baru do naczyń krwio-
nośnych mogą być zaburzenia akcji serca, także zagrażające
życiu – asystolia lub migotanie komór. Do ciężkich zdarzeń nie-
pożądanych związanych z zaburzeniami przepływu krwi należą
zatory naczyń płucnych i mózgowych. Innym powikłaniem o cha-
rakterze ostrym jest zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrz-
naczyniowego DIC (
Disseminated Intravascular Coagulation
) [32].
Sporadycznie ma miejsce refluks siarczanu baru z przewodu po-
karmowego do naczyń żółciowych [33].
Należy pamiętać, że historycznie pierwszy angiogramwykona-
no z użyciem siarczanu baru. W 1886 roku Eduard Haschek i Otto
Lindenthal zastosowali baryt razem z bizmutem i ołowiem oraz
węglanem wapnia do wizualizacji naczyń krwionośnych amputo-
wanej dłoni. Współcześnie układ naczyniowy diagnozowany jest
z wykorzystaniem jodowych środków kontrastujących [34, 35].
Baryt jako komponent osłon stałych
Osłony stałe, czyli ściany, sufit i podłoga danego pomieszczenia
gwarantują ochronę przed promieniowaniem jonizującym. Ba-
rytobeton jest materiałem, który może być wykorzystany jako
materiał na osłony stałe gabinetów rentgenowskich, terapii
z wykorzystaniem neutronów i promieniowania gamma oraz po-
mieszczeń reaktorów atomowych i magazynów odpadów pro-
mieniotwórczych. Wielkość współczynnika liniowego tłumienia
barytobetonu zależy od energii promieniowania, liczby atomo-
wej i gęstości materiału osłonowego. Gdy gęstość betonu osło-
ny jest większa, to jej grubość może być zmniejszona. Zazwyczaj
stosuje się ciężki beton o gęstości objętościowej powyżej 3200
kg/m
3
i grubości w zależności od energii źródła promieniowania.
W planowaniu konstrukcji osłon stałych z wykorzystaniem bary-
tu jako absorbera należy uwzględnić wartość równoważnika oło-
wiu LE (
Lead-Equivalence
). Innymi słowy, grubość barytobetonu
odpowiada określonej grubości ołowiu przy danych warunkach
pomiarowych (należy uwzględnić wartość napięcia anodowego
oraz tygodniowy czas pracy lampy RTG i możliwe kierunki wiązki
pierwotnej) [36, 37].
