vol. 5 2/2016 Inżynier i Fizyk Medyczny
72
radiologia
\
radiology
artykuł naukowy
\
scientific paper
stałych przed promieniowaniem rentgenowskim. Praca po-
wstała na podstawie analizy piśmiennictwa (PubMed i Google
Scholar).
Informacje ogólne
Baryt tominerał z grupy siarczanów o formule chemicznej BaSO
4
(zazwyczaj w proporcji 66% BaO i 34% SO
3
). Minerał występuje
w żyłach kruszcowych, w towarzystwie rud siarczkowych srebra,
cynku i ołowiu. Może zawierać domieszki strontu, wapnia, oło-
wiu, żelaza i radu. Baryt należy do wielościennych minerałów.
Występuje w ponad 200 formach i kształtach. Siarczan baru
jest najpospolitszym minerałem spośród pierwiastków o dużej
masie atomowej. Jego nazwa pochodzi od greckiego „
baros
”, co
oznacza „
ciężki
” i nawiązuje do jego gęstości [4, 5]. Najważniej-
sze właściwości minerału przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1
Właściwości barytu [5, 6]
Kolor
biały o perłowym lub szklistym połysku, przy
zanieczyszczeniu związkami ołowiu i żelaza – szary,
niebieski, w odcieniach żółci i brązu
Gęstość
4,48 g/cm
3
Twardość
3,0-3,5 (skala Mohsa)
Ciężar właściwy
4,3-5,0
Układ kryształów
rombowy – formy narostów, równoległe irozetowe
skupienia, łupinowe izbite masy
Pokrój kryształów
tabliczkowy, słupkowy
Łupliwość
kruchy
Przełam
nierówny, kruchy
Baryt stosowany jest w różnych gałęziach przemysłu. Głów-
nym odbiorcą minerału jest przemysł wydobywczy nafty i gazu
ziemnego (85% światowego zapotrzebowania), gdzie stanowi
materiał obciążający płuczki wiertnicze, co zapobiega niekon-
trolowanemu uwalnianiu gazowych i ciekłych kopalin. Inne dzie-
dziny gospodarki, w których siarczan baru ma zastosowanie,
to: hutnictwo, cementownie, przetwórstwo gumy i tworzyw
sztucznych oraz przemysł farmaceutyczny. Baryt wykorzystywa-
ny jest także jako pigment biel permanentna (fr.
blanc fixe
) oraz
do barwienia sztucznych ogni na kolor żółtozielony. W przeszło-
ści używano minerału do fałszowania ciężaru produktów spo-
żywczych, np. chleba [4, 5]. Baryt ze względu na dużą kruchość
i rzadko występujące duże kryształy, które można poddać szli-
fowaniu, ma małe znaczenie jubilerskie, natomiast jest cennym
minerałem kolekcjonerskim (Fot. 1).
Światowym liderem wydobycia barytu są Chiny, w dalszej ko-
lejności Indie, USA i Maroko. W Polsce złoża barytu występują
w województwie dolnośląskim (Stanisławów, powiat jaworski)
oraz świętokrzyskim (Strawczyn, powiat kielecki). Złoża nie są
eksploatowane od końca lat dziewięćdziesiątych XX wieku, a za-
potrzebowanie krajowe na ten minerał pokrywane jest z impor-
tu (głównie Chin i Słowacji) [7, 8].
Baryt jako środek kontrastujący
W niecały rok od odkrycia promieniowania rentgenowskiego
Walter Bradford Cannon, student Uniwersytetu Harvarda, doko-
nał w badaniach na zwierzętach obserwacji procesu połykania
i motoryki żołądka. W celu wizualizacji przewodu pokarmowego
sporządził mieszaninę soli i ciężkich metali, w tym baru i bizmu-
tu, którą podawał w żelatynowych osłonkach. Wyniki swojej
pierwszej pracy opublikował w 1898 roku w
American Journal of
Physiology
. Tym samym Cannon stał się prekursorem badań ze
środkiem kontrastującym w rentgenodiagnostyce [9, 10]. Warto
też wspomnieć, że Walter Bradford Cannon był popularyzato-
rem stosowania osłon z ołowiu przed promieniowaniem rozpro-
szonym podczas fluoroskopii. Fizjolog wprowadził osłonę do
wykonywanych badań ze względu na fakt, że cierpiał z powodu
odczynów popromiennych na skórze dłoni [11]. W 1910 roku Carl
Bachem i Hans Günther rekomendowali siarczan baru jako samo-
dzielny środek kontrastujący przewód pokarmowy, który do dziś
z powodzeniem jest wykorzystywany w rentgenodiagnostyce
tego obszaru ciała. Udoskonalono głównie technikę badania po-
szczególnych odcinków oraz standard przygotowania pacjenta
do diagnostyki. Natomiast rozwój przemysłu farmaceutycznego
pozwolił przejść od produktu, który należało przygotować bez-
pośrednio przed badaniem, co wymagało nawet wyodrębnienia
specjalnego pomieszczenia w pracowni rentgenowskiej (Rys. 1),
do preparatów w jednorazowych opakowaniach, gotowych do
użycia. Obecnie w celu minimalizowania dyskomfortu pacjenta
przyjmującego doustnie siarczan baru dodawane są substancje
poprawiające smak np. moreli, jabłka, banana [12, 13].
Fot. 1
Skupienie tabliczkowe barytu na matrixie
Źródło: Archiwum własne.
Rys. 1
Rzut pracowni rentgenowskiej z lat 50. XX wieku. Numerem 17 oznaczona
„kuchenka do przygotowywania papki barytowej”
Źródło: [14].
