Inżynier i Fizyk Medyczny 6/2017 vol. 6
343
wydarzenia
/
events
Martyna Sroka
Katowickie Centrum Onkologii, ul. Raciborska 27, 40-073 Katowice,
tel.: +48 32 420 01 17, e-mail:
Streszczenie
Przeprowadzanie radioterapii stereotaktycznej pod kontrolą
obrazowania pozwala zminimalizować systematyczne i przypad-
kowe błędy pozycjonowania pacjenta. Stosowane w Katowickim
Centrum Onkologii obrazowanie wiązką stożkową pozwala zre-
dukować błędy pozycjonowania w stereotaktycznej radiochi-
rurgii przerzutów do mózgowia do wartości poniżej 1 mm we
wszystkich kierunkach (poprzecznie: 0,1±0,5 mm, podłużnie:
-0,3±0,6 mm, pionowo: 0,1±0,6 mm). W stereotaktycznej radio-
terapii guzów płuca umożliwia utrzymanie marginesów bezpie-
czeństwa w zakresie: 3,1 mm poprzecznie, 3,2 mm podłużnie
i 2,6 mm pionowo.
Słowa kluczowe
: radioterapia stereotaktyczna, SRT, wiązka
stożkowa, radiochirurgia stereotaktyczna, SRS, IGRT, kV CBCT
Abstract
Image guidance allows to minimize systematic and random set-
-up errors during the stereotactic radiotherapy. Using kV CBCT
at Center of Oncology in Katowice reduces set-up errors in ste-
reotactic radiosurgery for brain metastases to less than 1 mm
in all directions (lateral: 0,1±0,5 mm, longitudinal: 0,3±0,6 mm,
vertical: 0,1±0,6 mm). It also allows to keep safety margins in ste-
reotactic radiotherapy for lung tumors in range: lateral: 3,1 mm,
longitudinal: 3,2mm, vertical: 2,6 mm.
Key words:
Stereotactic Radiotherapy SRT, cone beam CT, Ste-
reotactic Radiosurgery, SRS, IGRT, kV CBCT
Wstęp
Radioterapią stereotaktyczną SRT (
Stereotactic Radiotherapy
) na-
zywamy napromienianie niewielkiego, chorobowo zmienionego
obszaru wysokimi dawkami frakcyjnymi w celu uzyskania wyso-
kiej biologicznej dawki równoważnej (BED) [1]. W celu zminima-
lizowania toksyczności takiego leczenia dla zdrowych tkanek sto-
suje się zazwyczaj wiele małych, często niekoplanarnych wiązek
fotonowych, umożliwiających uzyskanie wysoce konformalnego
rozkładu dawki z dużym gradientem dawki na granicy napromie-
nianego obszaru [2]. Historycznie starszą metodą jest radiochirur-
gia stereotaktyczna SRS (
Stereotactic RadioSurgery
) polegająca na
podaniu w pojedynczej frakcji wysokiej, ablacyjnej dawki promie-
niowania do położonych wewnątrzczaszkowo guzów [3]. Poza-
czaszkowo zlokalizowane zmiany napromienia się stereotaktycz-
nie w kilku frakcjach, jest to tzw. SBRT (
Stereotactic Body Radiation
Therapy
) lub SABR (
Stereotactic Ablative Body Radiotherpy
).
Ze względu na niewielkie rozmiary obszarów tarczowych, duży
gradient dawki na ich granicy i stosowanie możliwie małych mar-
ginesów PTV w radioterapii stereotaktycznej, kluczowe znacze-
nie mają precyzyjne wyznaczenie obszarów GTV i CTV w oparciu
o tomografię komputerową 3D lub 4D (gdy istotna jest rucho-
mość napromienianego obszaru) oraz badania pomocnicze, takie
jak MRI czy PET. Równie ważne jest stosowane sprawdzonych
unieruchomień. Ponadto 91 raport ICRU bezwzględnie zaleca
przeprowadzanie stereotaktycznej radioterapii pod kontrolą ob-
razowania w celu zminimalizowania wpływu dziennej zmienności
anatomicznej oraz pozycjonowania pacjenta względem referen-
cyjnego badania do planowania leczenia [2].
W niniejszej pracy skupiono się na oszacowaniu błędów po-
zycjonowania pacjenta na podstawie obrazowania przy pomo-
cy wiązki stożkowej kV w radiochirurgicznym napromienianiu
przerzutów do mózgowia oraz w stereotaktycznej radioterapii
guzów płuca.
Realizacja SRT oraz obrazowanie
przy użyciu kV CBCT
Radioterapia stereotaktyczna w Katowickim Centrum Onkologii
jest realizowana na liniowym przyspieszaczu Elekta Versa HD
(Fot. 1) wyposażonym w wielolistkowy kolimator Agility (160
listków o szerokości 5 mm w izocentrum aparatu) przy użyciu
wysokoenergetycznych wiązek promieniowania X bez filtra
spłaszczającego o napięciu przyspieszającym 6 MV oraz 10 MV.
Fot. 1
Liniowy przyspieszacz Elekta Versa HD w KCO wyposażony 160-listkowy koli-
mator oraz wiązki bezfiltrowe (6 MV FFF oraz 10 MV FFF) wraz z systemami iView GT
(umieszczony naprzeciwlegle do ramienia aparatu) oraz XVI (lampa RTG oraz panel
detektora umieszczone prostopadle do ramienia aparatu)
Zastosowanie wiązek bezfiltrowych, których moc dawki wy-
nosi odpowiednio około 1400 MU/min oraz 2200 MU/min, po-
zwala skrócić czas napromieniania średnio o 3 minuty (około
35% czasu napromieniania) w porównaniu ze stosowaniem wią-
zek z filtrem spłaszczającym FF [4]. Zaleca się, by czas leczenia
był możliwie krótki i nie przekraczał 15 minut [5], ze względu na
rosnące znaczenie zmiany początkowej pozycji pacjenta wmiarę
wydłużającego czasu trwania terapii.
Do weryfikacji ułożenia pacjenta służą: elektroniczne urzą-
dzenie portalowe EPID (Electronic Portal Imaging Device) iView
GT pozwalające uzyskiwać planarne obrazy 2D z wiązki mega-
woltowej oraz urządzenie kV CBCT – Elekta XVI (
X-Ray Volume
Imaging Device
). Zastosowanie XVI pozwala na zebranie obrazów
z pełnego 360-stopniowego (około 650 planarnych obrazów)
bądź niepełnego obrotu układu lampa-detektor i zrekonstru-
owania trójwymiarowego obrazu. Użycie nieskolimowanej
wiązki umożliwia uzyskanie obrazu o wymiarach 425 mm x 425
mm na płaskim panelu detektora [6]. Możliwe jest stosowanie
Rola obrazowania wiązką stożkową w stereotaktycznej
radioterapii przerzutów do mózgowia i guzów płuca
The role of cone beam CT imaging in Stereotactic Radiotherapy
for brain metastases and lung tumors
