Inżynier i Fizyk Medyczny 6/2017 vol. 6
339
wydarzenia
/
events
Aleksandra Klimas
1
, Armand Cholewka
2
1
Zakład Fizyki Medycznej, Zagłębiowskie Centrum Onkologii,
Szpital Specjalistyczny im. Sz. Starkiewicza, ul. Szpitalna 13,
41-300 Dąbrowa Górnicza, e-mail:
2
Instytut Fizyki, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Śląskie Międzyuczelniane
Centrum Edukacji i Badań Interdyscyplinarnych w Chorzowie,
ul. 75 Pułku Piechoty 1, 41-500 Chorzów,
e-mail:
Współcześnie w każdym ośrodku radioterapii zespół kliniczny
realizujący proces leczenia jest zespołem interdyscyplinarnym.
Począwszy od lekarza klinicysty kierującego na leczenie, po-
przez lekarza radioterapeutę, specjalistę onkologii klinicznej
kwalifikującego pacjenta do leczenia oraz fizyka medycznego
wykonującego plan leczenia, na techniku elektroradiologii na-
promieniającym pacjenta skończywszy.
Zadania każdej osoby w takim zespole są ze sobą ściśle powią-
zane. Radioterapeuta ustala schemat leczenia, określa wartość
całkowitej dawki promieniowania, jaką mają otrzymać wskazane
obszary tarczowe oraz maksymalne dawki dla narządów kry-
tycznych. Natomiast główną rolę w procesie planowania lecze-
nia odgrywa fizyk medyczny – planista.
Planowanie leczenia zaczyna się już podczas wykonywania ba-
dań obrazowych do planowania leczenia, np. skanów TK, gdzie
kluczowe jest odpowiednie ułożenie i unieruchomienie pacjenta
ustalane wspólnie przez lekarza i fizyka medycznego. Podczas
właściwego procesu planowania fizyk medyczny wybiera jak naj-
bardziej optymalną technikę napromieniania, geometrię i ilość
pól napromieniania, rodzaj promieniowania i energię poszcze-
gólnych wiązek, wielkości pól napromieniania i odpowiednie
modyfikatory wiązek, np. kliny mechaniczne czy dynamiczne
oraz indywidualne osłony pacjenta. Dopiero wtedy można przy-
stąpić do wyliczania dawki określonej przez lekarza. Obecnie
najczęściej wykorzystuje się do tego celu skomplikowane sys-
temy komputerowe zawierające algorytmy do obliczania dawki
dla obszarów tarczowych i zdrowych tkanek lub (w przypadku
technik dynamicznych) do procesu optymalizacji rozkładu daw-
ki. Niezbędna jest tu dobra znajomość praw fizyki opisujących
sposoby oddziaływania promieniowania jonizującego na orga-
nizm człowieka.
Etap akceptacji planu przez radioterapeutę wymaga od fizyka
medycznego znajomości wielu zagadnień medycznych z zakresu
radioterapii i radiobiologii. Po uzyskaniu oczekiwanego przez le-
karza rozkładu dawek plan musi zostać poddany akceptacji przez
zespół lekarski.
Weryfikacja dozymetryczna wykonanych planów dynamicz-
nych, niezależne wyliczenie czasu napromieniania, sposób
normalizacji dawki czy sprawdzenie geometrii wiązek i energii
użytego w planie promieniowania to kolejne zadania dla fizyka
medycznego sprawdzającego wykonany plan leczenia. Popraw-
ność doboru wszystkich tych fizycznych elementów planu lecze-
nia w radioterapii spoczywa na barkach fizyka medycznego. Tu
nie ma miejsca na pomyłki czy niedociągnięcia – precyzja i do-
kładność w połączeniu z szeroką wiedzą z zakresu fizyki promie-
niowania jonizującego są to cechy, które musi posiadać każdy
fizyk medyczny w radioterapii.
W wyjątkowo telegraficznym skrócie można powiedzieć, że
powyższe omówienie określa ogólniki zadań fizyka medyczne-
go w radioterapii.
ŚLĄSKIE SEMINARIA FIZYKI MEDYCZNEJ
CZY SĄ POTRZEBNE?
KOGO MOGĄ, A KOGO POWINNY ZAINTERESOWAĆ?
To właśnie radioterapii były poświęcone 11. Śląskie Semina-
ria Fizyki Medycznej, które odbyły się w dniach 17-19 listopada
w Kroczycach.
Tematem wiodącym 11SSFM były „NOWOCZESNE TECHNIKI
RADIOTERAPII”, a wśród nich przedstawiono następujące tematy:
1.
Techniki radioterapii stosowane w Instytucie Onkologii
w Gliwicach A.D.2017.
2.
Techniki realizacji radioterapii po chirurgicznym leczeniu
raka piersi lewej.
3.
Najlepsza radioterapia.
4.
Jak to jest robione: stereotaksja.
5.
Could SABR substitute surgery?/SBRT/SABR as systemic
therapy in oncology.
6.
Radiochirurgia z wykorzystaniem różnych typów akcelera-
torów.
7.
Rola obrazowania wiązką stożkową w stereotaktycznej ra-
dioterapii przerzutów do mózgowia i guzów płuca.
8.
Radioterapia adaptacyjna w tomoterapii i systemie plano-
wania leczenia Raystation
.
9.
System kontroli jakości metod obrazowania akceleratorów
liniowych.
10.
Planowanie i realizacja leczenia TMI przy pomocy akcelera-
tora klasycznego i tomoterapii.
11.
Aspekt (nie)jednorodności w planowaniu leczenia w Gam-
ma Knife.
Spotkania oddziału Śląskiego PTFM rozpoczęto w roku 2012
z założeniem, że raz do roku sympatycy oraz praktycy fizyki me-
dycznej będą organizowali wyjazdowe seminaria, na których
przede wszystkim będzie miało miejsce przenikanie się środo-
wisk fizyki medycznej z różnych placówek medycznych ze Śląska.
Szybko jednak okazało się, iż swobodna forma spotkań i więzi, ja-
kie zawierano podczas organizowanych seminariów, sprawdzają
się. Stąd w pewnym momencie uczestnicy zaproponowali, aby
podczas seminariów zacząć poruszać ważne z punktu widzenia
fizyki medycznej tematy, zarówno dotyczące praktyki zawodo-
wej, jak i nauki.
Dość „luźna” wcześniejsza forma spotkań obecnie przekształ-
ciła się w sporą konferencję, na którą przyjeżdżają fizycy, fizycy
medyczni i wiele osób związanych i sympatyzujących z pracą fi-
zyka medycznego.
Śląskie Seminaria Fizyki Medycznej
(taka nazwa podczas jedne-
go z pierwszych zjazdów została przyjęta większością głosów
przez członków Oddziału Śląskiego PTFM) są organizowane cy-
klicznie: 2 razy do roku przez Oddział Śląski Polskiego Towarzy-
stwa Fizyki Medycznej.
Od kilku lat liczba uczestników zjazdów stale rośnie, z czego
3 ostatnie spotkania cieszyły się już tak dużą popularnością, iż
w każdym z nich brało udział ponad 100 osób. Na spotkania przy-
jeżdżają uczestnicy z całej Polski, zarówno osoby związane z ra-
dioterapią, medycyną nuklearną, jak i rentgenodiagnostyką czy
ochroną radiologiczną oraz lekarze radioterapeuci i onkolodzy.
Tematy zjazdów ustalane są z odpowiednim wyprzedzeniem,
tak aby tematyka wystąpień wychodziła naprzeciw ogólnym
trendom fizyki medycznej oraz oczekiwaniom uczestników. Do
tej pory poruszono tematy dotyczące obrazowania w medycy-
nie, dozymetrii oraz metodologii testowania aparatury w kon-
tekście kontroli jakości w rentgenodiagnostyce.
Co bardzo istotne z punktu widzenia nie tylko fizyka me-
dycznego, ale wielu zawodów współpracujących z fizykiem me-
dycznym, poruszane są również bieżące sprawy związane z to-
czącymi się zmianami legislacyjnymi w obowiązujących i nowo
