vol. 6 6/2017 Inżynier i Fizyk Medyczny
340
wydarzenia
\
events
powstających przepisach prawa. Toczy się wiele dyskusji na te-
mat przyszłości zawodu fizyka medycznego w kraju.
Oczywistym jest fakt, że fizyka medyczna to nie tylko radiote-
rapia, nawet nie tylko promieniowanie jonizujące, które wiedzie
prym w fizyce medycznej na całym świecie.
Fizyka medyczna to coraz bardziej złożone i wielopłaszczy-
znowe zastosowanie nowych technologii, nauk interdyscypli-
narnych w terapii i szeroko rozumianej diagnostyce obrazowej.
Wszystko to powoduje, że kolejne Śląskie Seminaria Fizyki Me-
dycznej będą pokazywały nowe trendy i kierunki rozwoju zasto-
sowania nauk ścisłych w medycynie, co z kolei będzie stanowiło
interesującą platformę dyskusyjną, dydaktyczną i naukową dla
przedstawicieli nie tylko medycyny czy fizyki medycznej, ale
także chemii, inżynierii biomedycznej, elektroradiologii oraz
dydaktyki.
Osoby zainteresowane zachęcamy do bieżącego śledzenia aktual-
ności i zapowiedzi kolejnych Śląskich Seminariów Fizyki Medycznej
na stronie internetowej
Barbara Bekman
1
, Aleksandra Grządziel
1, 2
, Jacek Wendykier
1
,
Łukasz Dolla
1
, Krzysztof Ślosarek
1
1
Zakład Planowania Radioterapii, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii
Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach,
Wybrzeże Armii Krajowej 15, 44-101 Gliwice
2
Zakład Fizyki Medycznej, Instytut Fizyki, Uniwersytet Śląski, 75 Pułku
Piechoty 1A, 41-500 Chorzów
Streszczenie
Praca jest krótkim omówieniem idei i fizycznych aspektów śród-
czaszkowej (SRS) i pozaczaszkowej (SBRT) radiochirurgii ste-
reotaktycznej. Głównym wskazaniem do tego rodzaju terapii,
poza czynnikami medycznymi, jest wielkość leczonej zmiany.
Dobór odpowiedniego sposobu napromieniania daje możliwie
najlepsze wyniki leczenia.
Wśród metod realizacji zabiegów radiochirurgicznych za-
stosowanie znajdują: Gamma Knife, aparat do protonoterapii,
CyberKnife (CK) oraz klasyczny akcelerator biomedyczny. Nie
można określić jednoznacznie, który z wyżej wymienionych
sprzętów jest najlepszy do tego celu, a jedynie wskazać parame-
try przemawiające za użyciem odpowiedniej metody.
Ze względu na powszechne zastosowanie klasycznych przy-
spieszaczy warto podkreślić ich przydatność kliniczną w napro-
mienianiu SRS i SBRT.
Słowa kluczowe
: radiochirurgia, stereotaksja, VMAT, nóż cy-
bernetyczny.
Abstract
The aim of this paper is a brief discussion about the concept and
physical aspects of intracranial (SRS) and extracranial (SBRT)
stereotactic therapy. The size of the lesion and high dose to be
treated are the main indications for this type of therapy, apart
from medical factors. In order to obtain the best possible tre-
atment results, it is necessary to choose the best method of
irradiation.
Gamma Knife, proton beam therapy device, Cyber Knife, line-
ar accelerator are among the equipment that use radio-surgical
procedures. It is not possible to determine which of the men-
tioned devices is the best for this purpose, but only to indicate
some predictive factors for using the appropriate method.
Because of the common use of linear accelerators, their clini-
cal utility in SRS and SBRT irradiation needs to be highlighted.
Key words:
radiosurgery, stereotaxy, VMAT, CyberKnife
Wstęp
Zastosowanie zaawansowanych technologii w radioterapii
umożliwia rozwój technik napromieniania chorych. Obecnie
aparaty terapeutyczne oraz systemy planowania leczenia po-
zwalają na podanie coraz wyższej dawki frakcyjnej do objętości
tarczowej, przy jednoczesnym zmniejszeniu lub zachowaniu de-
ponowanej dawki w tkance zdrowej.
Dzięki takimmożliwościom chory może być poddany nieinwa-
zyjnemu zabiegowi radiochirurgii stereotaktycznej [1, 2], czyli
w małą objętość tarczową może otrzymać jednorazowo wyso-
ką dawkę terapeutyczną. Często stanowi to jedyną alternatywę
leczenia, ze względu na zagrożenia, które niesie ze sobą inter-
wencja chirurgiczna. Najlepsze wyniki dotyczą zmian o średnicy
nieprzekraczającej 3 cm [3].
Określenie radiochirurgia odnosi się do podania choremu
wysokiej dawki terapeutycznej jednorazowo. Podanie tej samej
dawki w kilku frakcjach nazywane jest radioterapią stereotak-
tyczną (SRT,
Stereotactic Radiotherapy
) i charakteryzuje się inną
skutecznością biologiczną [4, 5]. Jednak sposób podania dawki
i weryfikacji terapii jest taki sam. Wymaga on zaawansowanych
metod w zakresie pozycjonowania i unieruchamiania pacjenta,
dozymetrycznej weryfikacji oraz wykorzystania odpowiednich
technik obrazowania przed i podczas napromieniania.
Głównymi wskazaniami medycznymi do śródczaszkowej ra-
diochirurgii są: nieoperacyjne przerzuty do mózgu, mikrogru-
czolaki przysadki, oponiaki, malformacje tętniczo-żylne, nerwia-
ki nerwu VIII, neuralgie nerwu trójdzielnego [6].
W obszarze pozaczaszkowym wyróżnić można zastosowanie
w paliatywnej radioterapii chorych na raka trzustki z przerzuta-
mi do płuc i wątroby oraz zmiany przykręgosłupowe.
Przygotowanie chorego do terapii
Stabilizacja i obrazowanie
Warunkiem koniecznym zapewniającym powodzenie radiotera-
pii jest precyzyjne przygotowanie chorego. Wymagana jest duża
dokładność odtworzenia pozycji pacjenta na stole terapeutycz-
nym.
W tym celu każdemu choremu przygotowuje się odpowied-
nią dla obszaru napromieniania stabilizację. W przypadku śród-
czaszkowej SRS jest to rama stereotaktyczna lub wzmacniana
maska termoplastyczna, natomiast w terapii pozaczaszkowej
specjalny materac próżniowy (Fot. 1).
Kolejnym etapem przygotowania chorego do zabiegu jest
przeprowadzenie dostępnych badań obrazowych uwidoczniają-
cych ognisko chorobowe. Następnie na obrazy wprowadzane są
kontury objętości tarczowych i objętości struktur krytycznych.
Warto zwrócić uwagę na zastosowanie techniki 4D w pozaczasz-
kowej radioterapii stereotaktycznej, w której uwzględnia się
ruchy fizjologiczne pacjenta, np. ruchy oddechowe. Wykonanie
tomografii komputerowej i napromienianie pacjenta odbywa się
tylko w danej fazie oddechowej.
Radiochirurgia z wykorzystaniem
różnych typów akceleratorów
