Page 46 - IFM 2 2013 - calosc

vol. 2 2/2013 Inżynier i Fizyk Medyczny

artykuł

\

article

kontrola jakości

\

quality control

94

sprawdzeniu, czy skaner płyt obrazowych CR wyznaczy prawi-

dłową wartość wskaźnika dawki detektora DDI dla płyty obra-

zowej. Prawidłowa wartość wskaźnika dawki jest z założenia

znana, ponieważ płyta obrazowa została przed odczytaniem

w skanerze eksponowana pewną dawką wyznaczoną przez

laboratorium z użyciem wzorcowanego dawkomierza. W obu

przypadkach sprawdzamy, czy urządzenie radiologiczne

działające jako przyrząd pomiarowy daje prawidłowy odczyt

podczas badania dostarczonego przez nas materiału odnie-

sienia bądź wzorca. Testy bardziej przypominają sprawdzenie

lub wzorcowanie przyrządu pomiarowego niż badanie cech

fizycznych wyposażenia. Z tego powodu testy te nie mogą

znaleźć się w zakresie akredytacji laboratorium badawczego.

Wracając jeszcze raz do testu dotyczącego wyznaczania

wartości HU w tomografii komputerowej, należy zauważyć,

że w teście tym używa się czasem fantomu, który stanowi

część wyposażenia tomografu. Zgodnie z DAB-09 (p. 5.5.2)

podczas testów nie powinno się stosować wyposażenia

stanowiącego część wyposażenia poddawanego testom

(oprogramowanie urządzenia, fantom dołączony do niego

przez producenta), jeśli wyposażenie to ma wpływ na wyniki

testów. Badanie, podczas którego korzysta się z oprogra-

mowania tomografu oraz z fantomu dołączonego do tomo-

grafu, nie może więc być akredytowane. Czy jednak jest to

badanie wykonane nieprawidłowo?

Zgodnie z Rozporzą-

dzeniem test polega na

sprawdzeniu, czy odczy-

tana wartość HU pozo-

staje niezmienna w cza-

sie. Można więc przyjąć,

że celem testu jest zba-

danie stabilności pracy

tomografu i poprawno-

ści działania jego opro-

gramowania. W takim

przypadku podczas testu

należy wykorzystać ten

sam fantom, dla którego

wyznaczono

wartości

odniesienia (czyli często

fantom klienta!) i odczy-

tać średnią wartość pik-

seli z użyciem oprogramowania tomografu. Ze względu na

użycie nienadzorowanego przez laboratorium wyposażenia

kontrolno‑pomiarowego nie będzie to badanie dające się

akredytować. Alternatywą jest wykonanie testu z zastoso-

waniem fantomu należącego do laboratorium. Często jednak

wartości odniesienia, z którymi należy porównać wynik, są

wyznaczone tylko dla fantomu dołączonego do tomografu.

W takiej sytuacji przeprowadzenie badania z użyciem fanto-

mu należącego do laboratorium jest poprawne z punktu wi-

dzenia wymagań akredytacyjnych, jest jednak bezcelowe jako

test, ponieważ otrzymanego wyniku niema z czymporównać.

Laboratorium może więc być postawione przed wyborem:

wykonać badanie akredytowane, ale nieprzynoszące żadne-

go pożytku, czy wykonać test poprawnie sprawdzający sta-

bilność pracy aparatu, ale nieakredytowany. Przyczyną tego

problemu wydaje się być zapisanie w Rozporządzeniu testu

stałości, który powinien być wykonywany okresowo przez

użytkownika aparatu, jako jednego z testów specjalistycz-

nych wykonywanych raz w roku przez podmiot akredytowany.

Podsumowując tę część dyskusji, należy stwierdzić, że nie-

które spośród testów obecnie niepodlegających akredytacji

mogłyby teoretycznie być akredytowane (np. wzrokowa

ocena jakości obrazu). Istnieją jednak testy, których popraw-

ne wykonanie może wymagać użycia wyposażenia nienadzo-

rowanego przez laboratorium (fantom należący do klienta,

oprogramowanie będące częścią badanego urządzenia). Ist-

nieje także cała grupa testów, w których nie oceniamy fizycz-

nych parametrów urządzeń radiologicznych, a sprawdzamy

poprawność ich działania jako przyrządów pomiarowych.

Wydaje się więc, że część testów z założenia nie może być

akredytowana. Dotyczy to między innymi testów specyficz-

nych dla aparatów cyfrowych, które są coraz częściej wyko-

nywane przez laboratoria badawcze i prawdopodobnie za-

czną być wymagane przez prawo. Należy się spodziewać, że

w przyszłości zakres akredytacji będzie się coraz bardziej za-

wężać w stosunku do zakresu wykonywanych testów (Rys. 1).

Niepewność wyników

nie może przekraczać 10%

Zgodnie z zasadami przyjętymi przez PCA, sprawozdanie

z badań powinno zawierać informację odnośnie niepewno-

ści wszystkich pomiarów parametrów fizycznych urządzenia

(DAB‑09, p. 5.10.2), przy czym „niepewność całkowita rozsze-

rzona pomiaru poszczególnych parametrów fizycznych/kryte-

riów powinna być nie większa niż 10%wartości mierzonego pa-

rametru/kryterium” (DAB-09, p. 5.4.6). Tak sformułowany zapis

zawiera kilka pułapek. Po pierwsze, sformułowanie „parametr/

kryterium” nie jest jednoznaczne. Każdy test polega na wyzna-

czeniu pewnego parametru i sprawdzeniu, czy spełnia on jakieś

kryterium. W których testach niepewność ma nie przekraczać

10%wartości wyznaczonegoparametru, awktórych10%kryte-

rium? Po drugie, wyrażanie niepewności wyniku w procentach

nie zawsze jest właściwe. Zgodnie z Załącznikiem 1 do DAB-

09, parametrami fizycznymi są między innymi „powtarzalność

wartości wysokiego napięcia” i „różnica gęstości optycznych

przy zmianie grubości fantomu”. Parametry te są zdefiniowane

w taki sposób, że dla idealnie działającego aparatu wynosiłyby

zero. Trudno oczekiwać, że niepewność wartości bliskiej zeru

nie będzie przekraczać 10% tej wartości. Być może właśnie

w takich przypadkach należy skorzystać z drugiego z zawar-

tych w DAB-09 sformułowań i przyjąć, że niepewność ma nie

przekraczać 10% kryterium określonego w Rozporządzeniu.

Rys. 1.

Porównanie zakresu testów i zakresu akredytacji

Page 46 - IFM 2 2013 - calosc - www