vol. 6 4/2017 Inżynier i Fizyk Medyczny
234
radiografia
\
radiography
14,75 cm. Szczegółową analizę miar rozkładu odległości przed-
stawiono w tabeli 3.
W teście korelacji rang wg Spearmana wykazano dodatnią ko-
relację pomiędzy odległością od szpary stawu skokowo-łódko-
wo-piętowego do dolnej granicy zdjęcia rentgenowskiego, a jego
długością (stopa prawego i lewa:
r
s
= 0,72
) oraz wymiarami zdjęcia
rentgenowskiego a wartością współczynnika DAP (szerokość:
r
s
=
0,88
, wysokość:
r
s
= 0,83
, pole:
r
s
= 0,98
). Nie wykazano statystycz-
nie istotnego związku pomiędzy pozostałymi zmiennymi.
Dyskusja
Zagadnienie parametrów obrazowania w radiografii obustron-
nej stóp nie jest tematem często poruszanym w literaturze. Na
podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, że podczas
wykonywania radiografii najczęściej stosuje się napięcie anodo-
we 55 kV oraz obciążenie prądowo-czasowe 2,63 mAs. Według
Bekas i wsp. w badaniu przeprowadzonym w 56 placówkach
województwa mazowieckiego, napięcie anodowe znajdowało
się w przedziale od 40 do 70 kV, a obciążenie prądowo-czasowe
wyniosło od 0,9 do 6 mAs. Bontrager i Lampignano wskazują,
że napięcie anodowe w technice cyfrowej powinno wynosić od
60 do 70 kV [10]. Podobne warunki rekomendują autorzy innych
podręczników techniki radiografii [11, 12]. Ciekawym sposobem
ustalenia warunków ekspozycji jest technika proporcjonalnych
zakresów anatomicznych, w której parametry wykonania ra-
diografii stopy to odpowiednik radiografii stawu łokciowego
w projekcji przednio-tylnej [13]. W przypadku tego zakresu kli-
nicznego wartości ustawień warunków ekspozycji w rekomen-
dacji autorów podręczników są wyższe od wartości podanych
w polskiej procedurze wzorcowej [14].
Dose area product
zdjęcia rentgenowskiego obu stóp w ana-
lizowanym materiale wyniósł średnio 4,01 cGy•cm
2
przy polu
kolimacji ze średnią wartością wynoszącą 594,47 cm
2
. Hart
i wsp. analizując narażenie na promieniowanie w Wielkiej Bryta-
nii, otrzymali wartość DAP w radiografii stóp równą 6 cGy•cm
2
[15].
Dose ara product
przy polach kolimacji nieprzekraczających
wartości referencyjnej równej 720 cm
2
wyniósł średnio 3,98
cGy•cm
2
. Według zasady ALARA kolimacja powinna ograniczać
się do diagnozowanego obszaru anatomicznego, a monitorowa-
nie DAP pozwala na ocenę jakości wykonywanej procedury [16].
Aktualnie w przepisach krajowych brakuje poziomu referencyj-
nego radiografii obustronnej stóp [17]. Jednakże myśląc o do-
skonaleniu jakości, warto ustalić jego wartość w danym gabine-
cie rentgenowskim i okresowo analizować otrzymane wartości.
Zdjęcie rentgenowskie porównawcze stóp w projekcji
przednio-tylnej wykonywane jest najczęściej w celu analizy
zmian zwyrodnieniowych. Obszar diagnostycznego zaintereso-
wania obejmuje zakres anatomiczny – od kości palców obu stóp
przez śródstopie po szeregi dalsze kości stępu. Na radiogramie
mogą być widoczne częściowo kości skokowe i piętowe [17, 18,
19]. Zazwyczaj promień centralny (PC) jest odchylony o kąt 10°
w kierunku stawu skokowego przy pozycji leżącej lub siedzącej
pacjenta ze zgiętymi kończynami dolnymi w stawach biodro-
wych i kolanowych [18, 20]. Można także zastosować inne roz-
wiązanie – detektor ułożyć na klinowej podpórce o nachyleniu
10°-15°, przy czym szersza część klina powinna znajdować się od
strony palców stóp. Przy pozycjonowaniu z użyciem podpórki
przebieg promienia centralnego jest prostopadły [21]. W przy-
padku pacjentów z urazem kończyn dolnych, kiedy nie można
zginać nóg, możliwe jest wykonanie badania z pionowym usta-
wieniem detektora na blacie stołu. Płaszczyzna detektora może
być ustawiona lekko skośnie (około 5° w kierunku strony po-
deszwowej stopy, aby uniknąć zniekształceń geometrycznych
związanych z oddaleniem obiektu badanego). W tym przypadku
także promień centralny powinien być odchylony w kierunku
stawu skokowego (20°) [22]. Podczas wykonywania radiografii
obustronnej stóp w pozycji stojącej (w fizjologicznym obciąże-
niu) odchylenie PC wynosi 15° [18, 20].
W analizowanym materiale promień centralny nie był kiero-
wany dogłowowo. Nie stosowano także filtra kompensacyjnego
w kształcie klina. Zadaniem filtracji dodatkowej jest wyrówna-
nie różnic w pochłanianiu promieniowania przez poszczególne
obszary stopy, a tym samym zapobieganie przeeksponowaniu
radiogramu w obrębie palców [18, 23- 25].
W prezentowanym badaniu przeprowadzono pomiar odle-
głości od szpary stawu skokowo-łódkowo-piętowego do dolnej
granicy zdjęcia obu stóp w celu określenia zakresu pola wiązki
promieniowania. Zmierzone wartości cechowały znaczne różni-
ce pomiędzy radiogramami (2,46-14,7). Mniejsze zróżnicowanie
odnotowano w przypadku porównania dwustronnego. Tym sa-
mym należy uznać, że badane kończyny lokowano podczas pozy-
cjonowania na podobnej wysokości względem górnej krawędzi
pola symulacji świetlnej, jednak nie stosowano we wszystkich
przypadkach właściwej kolimacji. W analizowanym materiale
wartość referencyjną pola kolimacji przekroczono w ponad 1/5
radiogramów, które ukazywały znacznie większy obszar ana-
tomiczny (dystalne fragmenty kości goleni), bądź obejmowały
znaczny obszar wokół stóp (Fot. 2). Gdyby zastosowano prawi-
dłową kolimację dla wszystkich zdjęć, najprawdopodobniej nie
zostałaby odnotowana tak duża rozpiętość odległości od stawu
skokowo-łódkowo-piętowego do dolnej granicy radiogramu.
Potencjalne różnice powinny wynikać tylko z różnic osobni-
czych. Wykonując radiografię obustronną stóp, należy dążyć,
aby dolna krawędź kolimacji znajdowała się na wysokości linii łą-
czącej kostkę boczną kości strzałkowej lewej z prawą. Natomiast
krawędzie boczne powinny być przesunięte o jeden centymetr
od zewnętrznego zarysu badanych stóp (Fot. 3).
Tabela 3
Analiza miar rozkładu odległości [cm] od szpary stawowej do dolnego brzegu radiogramu
Zmienna
Miara rozkładu
M Min
Max
SD Q1
Me
Q3
Stopa prawa
7,32 2,46 14,75 2,37 5,59 7,03 8,55
Stopa lewa
7,42 2,84 14.22 2,28 5,64 7,13 8,66
Źródło: Opracowanie własne.
M – średnia, Min – wartość najmniejsza, Max – wartość największa, SD – odchylenie stan-
dardowe, Q1 – kwartyl dolny, Me – mediana, Q3 – kwartyl górny
