Inżynier i Fizyk Medyczny 2/2016 vol. 5
87
radioterapia
/
radiotherapy
artykuł naukowy
/
scientific paper
Fot. 3
Rozkład dawki A i B – w pierwszym etapie leczenia dawka całkowita 50 Gy obejmuje zarówno guz
nowotworowy, węzły chłonne, jak i narządy krytyczne: pęcherz moczowy i rektum. W drugim etapie (C i D)
dawka 10 Gy została podana tylko w objętości guza nowotworowego; E i F – dawka całkowita dla pierw-
szego i drugiego etapu leczenia.
przypadku będzie to gruczoł krokowy (pro-
stata) – oraz 50 Gy w obszarze węzłów chłon-
nych, czyli obszarach, gdzie mogą pojawić się
komórki nowotworowe. Dlatego planuje się
tam podanie dawki efektywnej, mniejszej od
dawki terapeutycznej, zakładając, że gęstość
komórek nowotworowych w tym obszarze jest
mniejsza niż w litym guzie. Narządy krytycz-
ne to pęcherz moczowy i rektum, w których
to narządach akceptujemy dawkę maksymal-
ną 52 Gy. Jest to uproszczenie zagadnienia,
wykonane na potrzeby tej pracy, ponieważ
w praktyce klinicznej nie tylko dawka maksy-
malna w narządach krytycznych jest oceniana,
ale również rozkład dawki w funkcji objętości.
Struktury te znajdują się blisko guza nowotwo-
rowego i węzłów chłonnych, zatem nie mamy
możliwości ich ominięcia, stosując „duże” pola
napromieniania. Anatomię w napromienianym
obszarze przedstawiono na fotografii 1.
W pierwszym etapie leczenia zastosowano
dwie wiązki promieniowania (przód – tył; Fot.
2A, 2B), a zaplanowana dawka to 50 Gy, którą
otrzymują zarówno objętości leczone (gruczoł
krokowy oraz węzły chłonne), jak i narządy kry-
tyczne: pęcherz moczowy i rektum. W drugim
etapie leczenia zdefiniowano cztery wiązki
niekoplanarne (jest to możliwe, ustawiając
stół terapeutyczny pod kątem innym niż zero
stopni, Fot. 2C, D), w ten sposób węzły chłonne
oraz narządy krytyczne znalazły się pod polem
napromieniania. Wymiary tych wiązek są zde-
cydowanie mniejsze od tych zastosowanych
w pierwszym etapie leczenia. W tym (drugim)
etapie zaplanowano podanie dawki 10 Gy, co
oznacza, że całkowita dawka w obszarze gru-
czołu krokowego powinna wynosić 60 Gy.
Na fotografii 3 przedstawiono rozkład daw-
ki w pierwszym i drugim etapie leczenia oraz
rozkład będący ich sumą. Założenia terapeu-
tyczne, związane z rozkładem dawki, zostały
osiągnięte zarówno w obszarze guza nowo-
tworowego, jak i narządach krytycznych.
Drugim sposobem podwyższenia dawki
w obszarze guza nowotworowego jest
boost
jednoczasowy (SIB). W tym przypadku zasto-
sowano 6 wiązek promieniowania, których geometria jest iden-
tyczna z pierwszym i drugim etapem leczenia. Różnica polega
na tym, że wszystkie są podawane w czasie jednego seansu tera-
peutycznego, a kształt pola promieniowania zmienia się w czasie
ekspozycji promieniowania, co pozwala na modelowanie rozkła-
du dawki w napromienianym obszarze. Z punktu widzenia roz-
kładu dawki (fizycznej) są to techniki równoważne. Na fotografii
C
D
E
F
A
B
C
D
Fot. 4
A i B: rozkłady dawek w dwuetapowej technice leczenia, C i D – w technice boostu jednoczasowego
(SIB) dla obszaru guza nowotworowego (kolor czerwony). Z przedstawionych obliczeń wynika, że obie tech-
niki leczenia są równoważne z punktu widzenia rozkładów dawek.
4 przedstawiono rozkład dawki dla techniki podwyższenia dawki
w dwóch etapach leczenia oraz jednoczasowo (SIB).
Z analizy rozkładów dawek (Fot. 4 i 5) wynika, że dawka naj-
bardziej prawdopodobna (modalna) dla obszaru guza nowo-
tworowego wynosi 61 Gy, obszaru węzłów chłonnych – 51 Gy,
pęcherza moczowego – 53,5 Gy, a rektum – 52 Gy (oczywiście dla
całego procesu leczenia).
