vol. 5 6/2016 Inżynier i Fizyk Medyczny
294
artykuł
\
article
radioterapia
\
radiotherapy
służby zdrowia uprawnionych do przyjęcia odpowiedzialności klinicznej
za narażenie pacjenta na ekspozycję: fizyków medycznych, techników
radiologii, techników radioterapii, medycyny nuklearnej”.
Państwa członkowskie muszą zagwarantować, aby fizyk medyczny
mógł te wymagania spełnić. Art. 14 stanowi: „Państwa członkowskie
ustanawiają odpowiednie legislacyjne i administracyjne ramy w zakresie
zapewnienia odpowiedniej ochrony przed promieniowaniem poprzez
edukację, szkolenia i informacje dla wszystkich osób, które są odpowie-
dzialne za ochronę przed promieniowaniem. Prowadzenie szkoleń po-
winno odbywać się systematycznie i być dokumentowane”. Uzupełnie-
nie tego zapisu zawiera art. 18, który stwierdza: „Państwa członkowskie
zapewniają, że pracownicy i osoby biorące udział w realizacji procedury
radiologicznej posiadają odpowiednie wykształcenie, wiedzę teoretycz-
ną i praktyczne umiejętności, także w zakresie ochrony radiologicznej”.
W prawodawstwie europejskim wyróżniono jeszcze jeden dodat-
kowy, najwyższy poziom biegłości. Dyrektywa w szczegółowy spo-
sób określa bowiem zadania dla tzw. ekspertów z dziedziny fizyki
medycznej MPE (
Medical Physics Expert
) i ochrony radiologicznej RPE
(
Radiation Protection Expert
).
Fizyk medyczny ekspert
Aby fizyk medyczny mógł osiągnąć tytuł eksperta, musi posiadać
wykształcenie minimalne odpowiadające 8 poziomowi EQF – odpo-
wiednik doktoratu. Musi posiadać wiedzę i doświadczenie niezbęd-
ne do działania i doradzania w sprawach związanych z fizyką promie-
niowania w zakresie zastosowań medycznych. Ekspert zobowiązany
jest do uczestnictwa w programie CPD (
Continuing Professional Deve-
lopment
), co oznacza, że podejmuje samokształcenie oraz aktywnie
uczestniczy w procesie kształcenia kadry.
Poziom zaangażowania eksperta w zakresie radiologii oraz zakres od-
powiedzialności określone zostały odpowiednio w art. 57 i art. 83 Dyrek-
tywy. W ogólności zadaniem eksperta jest udzielanie specjalistycznych
porad w sprawach związanych z fizyką promieniowania. Wymienia się
także odpowiedzialność MPE za dozymetrię, pomiar dawki otrzymywa-
nejprzezpacjentaorazpozostałeosobynarażonenaekspozycję.MPEpo-
winien również doradzać w zakresie sprzętu (urządzeń radiologicznych).
Dyrektywa (art. 79) zobowiązuje państwa członkowskie Unii Euro-
pejskiej do usankcjonowania MPE.
Dalsze szczegółowe wytyczne dotyczące MPE są zawarte
w
European Commission Radiotion Protection Report No 174
„
Eu-
ropean Guidelines on Medical Physics Expert
” (wytyczne dla MPE).
Wytyczne te opisują szczegółowo zadania, za które jest odpowie-
dzialny MPE, a także wskazują poziom zatrudnienia.
Ekspert ochrony radiologicznej
RPE (
Radiation Protection Expert
) to fizyk medyczny specjalizujący się
wochronie przed promieniowaniem, zarówno pracowników, jak i społe-
czeństwa. Art. 34 Dyrektywy wymaga, aby w państwach członkowskich
RPE prowadził konsultacje w sprawach związanych z badaniem i spraw-
dzaniemurządzeń stosowanychwochronie radiologicznej, przyrządów
pomiarowych (kontrola, serwisowanie i kalibracja), sprawdzeniem
planów z punktu widzenia ochrony radiologicznej, przyjęciem do eks-
ploatacji nowych lub wymienionych źródeł promieniowania.
Artykuły 37 i 38 dyrektywy wymagają ponadto od państw człon-
kowskich, aby zasięgały opinii RPE w sprawie ustanowienia terenów
kontrolowanych i nadzorowanych. Art. 68 wymaga natomiast, aby
państwa członkowskie zasięgały opinii RPE odnośnie narażenia spo-
łeczeństwa na działanie promieniowania jonizującego i przydatności
sprzętu monitorującego. Art. 82 Dyrektywy wskazuje szczegóły, któ-
re powinny być objęte kontrolą RPE.
Podobnie jak w przypadku MPE, zobowiązanie do usankcjonowa-
nia RPE zawarte zostało w art. 79 Dyrektywy.
Świadczenie usług przez
fizyków medycznych
Organizacja pracy fizyka medycznego jest w Europie bardzo zróżni-
cowana. Zazwyczaj najbardziej opłacalne jest, gdy usługi świadczone
są przez scentralizowany zakład fizyki medycznej, którego kierownik
jest osobą posiadającą duże doświadczenie zawodowe oraz obda-
rzoną doskonałymi umiejętnościami przywódczymi (kierowniczymi)
i zarządzającymi. Osoba będąca na tym stanowisku powinna umieć
zarządzać budżetem, motywować współpracowników do dalszego
zdobywania wiedzy i gwarantować jakość świadczonych usług. Ma
ona również obowiązek poinformowania pacjenta, jeśli procedura
przebiegła w sposób nieprawidłowy.
W przypadku małych jednostek służby zdrowia nie ma konieczno-
ści umieszczania w strukturze organizacyjnej Zakładu Fizyki Medycz-
nej. W mniejszych jednostkach specjaliści fizyki medycznej mogą
wykonywać czynności na rzecz kilku jednostek, bez nadzoru naczel-
nego fizyka medycznego. W takich przypadkach zalecane jest, aby
specjaliści ci tworzyli grupę partnerską tak, aby wykonywane usługi
były zgodne z ogólnie przyjętymi zasadami.
Świadczenie usług z zakresu fizyki medycznej dotyczy wielu dzie-
dzin medycyny. W niektórych krajach usługi fizyków medycznych
ograniczone są głównie do dziedzin związanych z promieniowaniem
(radioterapia, medycyna nuklearna, radiologia obrazowa i interwen-
cyjna, ochrona radiologiczna). Mają one długą i uznaną tradycję.
W innych krajach obejmują także rezonans magnetyczny i ultraso-
nografię, pomiary fizjologiczne, kliniczne zastosowania promienio-
wania niejonizującego, bioinżynierię, technologie informatyczne,
przetwarzanie danych i technologie komputerowe. Oczekuje się, że
rola fizyka medycznego w tych dziedzinach wzrośnie w całej Europie.
Ponieważ fizyk medyczny musi posiadać dogłębną wiedzę dotyczącą
technik wykorzystywanych w diagnostyce i terapii pacjenta, istnieje
konieczność ścisłego związku pomiędzy fizykiem a innymi profesja-
mi związanymi z ochroną zdrowia ludzkiego, co może przynieść wy-
mierne korzyści dla pacjenta i dla systemu ochrony zdrowia.
Rekrutacja fizyków medycznych
Na ogół całkowita liczba osób świadczących usługi z zakresu fizyki me-
dycznejjestobliczananapodstawie:(i)zakresuusługświadczonychwme-
dycynie, (ii) skali obowiązków i zarządzania (liczba szpitali, liczebność
