vol. 6 4/2017 Inżynier i Fizyk Medyczny
202
radioterapia
\
radiotherapy
artykuł naukowy
\
scientific paper
Wprowadzenie
Rozwój radioterapii, jaki nastąpił w naszym kraju w ostatnich
dwudziestu latach, związany jest ze wzrostem liczby akcelera-
torów biomedycznych stosowanych w radioterapii. W pierwszej
połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku w Polsce działało kil-
ka, dużych jak na tamte lata, ośrodków radioterapii, z których
każdy dysponował kilkoma aparatami, przy czym nierzadko
każdy z tych aparatów był produktem innej firmy, generującym
inne energie wiązek fotonowych i elektronowych. Można było
porównywać spadki dawki w funkcji głębokości (procentowe
dawki głębokościowe – PDG; ang.
Percentage Depth Dose – PDD
)
lub rozkłady dawek w poprzek wiązki (funkcje profilu – FP ; ang.
Profile Function – PF
) pomiędzy akceleratorami, ale realizowano
to, aby pokazać różnice pomiędzy nimi [3, 4, 5], a nie, by dążyć do
uzyskania takich samych rozkładów dawek.
Sytuacja zmieniła sięwdrugiej połowie lat dziewięćdziesiątych,
kiedy rozpoczęła się wymiana sprzętu w radioterapii na akcelera-
tory nowszej generacji oraz doposażanie ośrodków onkologicz-
nych w nowe aparaty i oprogramowanie. Wówczas pojawiło się
też pojęcie „linii terapeutycznej” [6], którym określa się wymóg,
by w danym zakładzie radioterapii wszystkie akceleratory (apara-
ty terapeutyczne) pochodziły od tego samego producenta, były
połączone siecią informatyczną oraz by były zarządzane oprogra-
mowaniempozwalającymna przesyłanie wszystkich niezbędnych
informacji z systemów planowania leczenia do aparatu terapeu-
tycznego czy też symulatora. Daje to możliwość wygenerowania
wspólnej bazy danych obrazowych i terapeutycznych dotyczą-
cych pacjenta oraz dozymetrycznych dla stosowanych aparatów.
Dodatkowo pojawił się formalny wymóg (wynikający z kon-
traktowania procedur z Kasami Chorych), aby w zakładzie ra-
dioterapii zainstalowane były co najmniej dwa akceleratory
zapewniające napromienianie chorych w przypadku awarii jed-
nego z nich [7]. Ten zapis w sposób naturalny spowodował, że
z punktu widzenia „płynności” pracy najlepiej, aby te akcelerato-
ry posiadały taką samą energię i wydajności, innymi słowy, aby
były bliźniacze. Pojawiła się zatem konieczność takiego ustawie-
nia parametrów pracy nowo instalowanego akceleratora, aby
były one zgodne z parametrami akceleratora zainstalowanego
już wcześniej. Kompatybilność pomiędzy akceleratorami pod
względem geometrii wiązki, generowanej energii czy też wy-
dajności pozwalała na leczenie chorych na różnych aparatach
bez konieczności rekalkulacji rozkładu dawki [8, 9]. Taki system
znacznie ułatwia organizację pracy w zakładzie radioterapii
oraz, co bardzo ważne, zmniejsza prawdopodobieństwo po-
pełnienia błędu. Plan leczenia chorego nie musi być przeliczany
w przypadku zmiany aparatu terapeutycznego [10].
Należy zwrócić również uwagę na fakt, że na przełomie XX
i XXI wieku powstały nowe ośrodki onkologiczne, które nie
dysponowały danymi pomiarowymi, które mogłyby posłu-
żyć jako dane referencyjne. Wraz z akceleratorem pojawiał
się również nowy sprzęt dozymetryczny (komory jonizacyjne,
elektrometry, fantomy pomiarowe), a ośrodek nie dysponował
„dozymetrycznym” punktem odniesienia. Warto w tym miejscu
po raz kolejny zwrócić uwagę na fakt, że błąd popełniony na tym
etapie będzie dotyczył wszystkich chorych, którzy będą napro-
mieniani na tym aparacie w przyszłości [11].
Dlatego pojawił się pomysł, aby utworzyć bazę danych, w któ-
rej znalazłyby się wartości pomiarowe z różnych ośrodków,
tak aby każdy mógł porównać zmierzone przez siebie wartości
z danymi zmierzonymi przez innych użytkowników. Z powodów
technicznych (m.in. różnice w formacie danych pomiarowych),
w bazie danych zebrano dane dotyczące jednej firmy, jednak nic
nie stoi na przeszkodzie, aby użytkownicy akceleratorów innych
firm utworzyli własną bazę danych dozymetrycznych.
Założenia projektu
Przyjęto podstawowe założenie, że dane dozymetryczne zgro-
madzone w bazie danych nie służą do kontroli ośrodków (odpo-
wiedzialność w tym zakresie ponosi miejscowy fizyk medyczny),
ale że są one narzędziem dla wykonujących pomiary, które uła-
twi im niezbędną analizę oraz umożliwi porównanie własnych
pomiarów z danymi z innych ośrodków. Dodatkowym atutem
jest możliwość porównania pomiarów z wykorzystaniem autor-
skiego oprogramowania, które nie jest związane z producentem
akceleratora. Użytkownicy oprogramowania firmy Varian Medi-
cal Systems dysponują podobnym oprogramowaniem, niemniej
jednak jego możliwości są ograniczone.
Dane zgromadzone w bazie są anonimowe, a informacje o ich
pochodzeniu posiada wyłącznie administrator oprogramowania
– może on je ujawnić wyłącznie na wyraźne życzenie właścicie-
la danego zbioru. Dostęp do samej aplikacji będzie udzielany
wszystkim zainteresowanym, którzy udostępnią własne zbiory
wzbogacając tym samym zasoby powstającej bazy. Dane będą
więc gromadzone w sposób dynamiczny, a do udziału w projek-
cie zaproszone są wszystkie ośrodki, które dysponują akcelera-
torami firmy Varian Medical Systems.
Twórcy oprogramowania zakładają jego sukcesywny rozwój.
Analizowane będą wszystkie dane dozymetryczne, jakie wyma-
gane są do konfiguracji systemu planowania leczenia Eclipse fir-
my Varian Medical Systems. W pierwszej wersji możliwe będzie
porównanie „fantomowych” danych pomiarowych w formacie,
w jakim są one wprowadzane do systemu planowania leczenia.
Kolejne wersje oprogramowania umożliwią porównanie danych
zapisanych w systemie planowania leczenia będących podstawą
obliczenia rozkładu dawki.
Nie bez znaczenia pozostaje kwestia dostępu do bazy danych,
która została utworzona na serwerze Centrum Onkologii – In-
stytucie MSC. Dostęp do aplikacji musi spełniać wymogi bezpie-
czeństwa, jakie obowiązują w tym zakresie.
Opis aplikacji i dostęp do bazy danych
Aplikacji nadano nazwę „Doses Comparison”. Dostęp do niej
odbywa się przez przeglądarkę internetową po wcześniejszej
