vol. 1 3/2012 Inżynier i Fizyk Medyczny
artykuł
\
article
kontrola jakości
\
quality control
110
wykonania optymalizacji procesu obróbki fotochemicznej błon.
W praktyce proces optymalizacji najlepiej zlecić serwisowi ma-
szyny wywołującej, szczególnie wówczas, gdy maszyny nie mają
łatwego dostępu do zmiany temperatury wywoływacza. Jakość
świadczonej usługi będzie jednak funkcją świadomości i wyma-
gań użytkownika, gdyż poza nim nie istnieją inne środki dyscypli-
nujące zleceniobiorcę takiej usługi.
Proces optymalizacji
obróbki fotochemicznej
W analogowych systemach obrazowania z użyciem haloge-
nosrebrowej błony jako rejestratora obrazu, na jakość obrazu
i dawkę promieniowania jonizującego, którą otrzyma pacjent,
wpływa przede wszystkim proces obróbki fotochemicznej bło-
ny. Własności sensytometryczne błon: gęstość minimalna i kon-
trastowość, które warunkują jakość obrazu, oraz czułość decy-
dująca o wielkości dawki, zależą od aktywności wywoływacza.
Ta z kolei jest determinowana składem wywoływacza, czasem
wywoływania, temperaturą wywoływania, dynamiką przepły-
wów wywoływacza względem wywoływanej błony i stopniem
regeneracji (odświeżania) roztworu wywoływacza.
Optymalizacja ta w praktyce polega na doborze temperatury
wywoływania i czasu wywoływania (ten ostatni czynnik w więk-
szości maszyn zdeterminowany jest ich konstrukcją i nie podlega
regulacji) w maszynie użytkownika (napełnionej używaną przez
niego chemią) z użyciem błon, które użytkownik eksploatuje.
Dobór ten przeprowadza się w celu osiągnięcia najlepszej jako-
ści zdjęć rentgenowskich przy możliwie najniższej dawce pro-
mieniowania zaaplikowanej pacjentowi, czyli osiągnięcia możli-
wie najmniejszej wartości gęstości minimalnej przy optymalnej
kontrastowości i równocześnie najwyższej czułości. Powinna
być ona przeprowadzona dla temperatur zmienianych co 1ºC
w zakresie czterech stopni powyżej i czterech poniżej tempe-
ratury zalecanej przez producenta. Ponieważ optymalna kon-
trastowość mierzona wartością średniego gradientu jest różna
dla poszczególnych obrazowanych obiektów (biorąc pod uwagę
oglądany obraz) preferowane są wysokie wartości średniego
gradientu, ale ze względu na ograniczenie ze strony błony, po-
legające na zmniejszaniu się użytecznej rozpiętości ekspozycji
w miarę wzrostu średniego gradientu, nie zawsze można je sto-
sować), użytkownik powinien określić, jaką wartością średniego
gradientu należy się kierować. Typowe przedziały wartości śred-
niego gradientu są następujące: mammografia 3,4–4,0, zdjęcia
kostne 2,8–3,2, klatka piersiowa 2,2–2,6. W przypadku maszyn
wywołujących stosowanych w mammografii sytuacja jest jedno-
znaczna. Jeśli jednak do obróbki różnych zdjęć ogólnodiagno-
stycznych używana jest jedna maszyna wywołująca, konieczna
jest wówczas decyzja użytkownika, dla jakiego zakresu średnie-
go gradientu tę maszynę optymalizować. Aby uniknąć takich sy-
tuacji, w miejsce tzw. ogólnodiagnostycznych błon rentgenow-
skich stosowane są błony dedykowane do zdjęć kostnych czy
zdjęć klatki piersiowej różniące się średnim gradientem w tych
samych warunkach obróbki.
Przed rozpoczęciem optymalizacji należy sprawdzić, czy:
a)
maszynę wywołującą umyto zgodnie z instrukcją obsługi;
b)
zbiorniki na wywoływacze i utrwalacze opróżniono, zbior-
niki opłukano, a raki zdemontowano i umyto czystą wodą;
c)
filtr recyrkulacji wywoływacza wymieniono na nowy;
d)
zbiorniki regeneratorów i przewody opróżniono i przepłu-
kano czystą wodą;
e)
w zbiornikach regeneratorów przygotowano, zgodnie z in-
strukcją producenta, świeże roztwory regenerujące;
f)
system regeneracji pracował przez krótki czas podłączony do
ścieków, by zapewnić usunięcie z przewodów resztek wody;
g)
sprawdzono prawidłowość pracy pomp w układzie
regenerującym;
h)
zbiornik utrwalacza napełniono do właściwego poziomu
świeżym utrwalaczem i zainstalowano raki utrwalacza;
i)
zbiornik wywoływacza napełniono do właściwego pozio-
mu świeżym wywoływaczem i dodano właściwą, określoną
w załączonych dokumentach, ilość roztworu startera;
j)
ustawiono właściwą temperaturę wody dostarczanej
w sposób ciągły do maszyny wywołującej oraz sprawdzono
stopień przepływu wody płuczącej, a także prawidłowość
funkcjonowania systemu recyrkulacji;
k)
za pomocą ręcznego termometru cyfrowego o dokładności
wskazań 0,1ºC mierzono temperaturę wywoływacza, utrwa-
lacza i wody płuczącej w rogach zbiorników każdej kąpieli;
l)
zmierzoną temperaturę wywoływacza porównano ze
wskazaniami termometru maszyny wywołującej i w przy-
padku różnicy zanotowano ją;
m)
zmierzono stopień regeneracji wywoływacza i utrwalacza
oraz w razie potrzeby wyregulowano zgodnie z danymi za-
wartymi w załączonych dokumentach,
n)
zmierzono czas od wejścia przedniej krawędzi filmu do ma-
szyny do jej wyjścia z maszyny oraz sprawdzono, czy czas
cyklu obróbki znajduje się w granicach dopuszczalności po-
danych w załączonych dokumentach;
o)
przepuszczono przez procesor serię „błon czyszczących”
w celu sprawdzenia, czy w maszynie nie powstają defekty,
np. zadrapania lub ślady po urazach mechanicznych („błony
czyszczące” to błony naświetlone i niewywołane).
Przed rozpoczęciem testów sensytometrycznych maszyna wy-
wołująca powinna wywołać równoważność co najmniej 20 kon-
wencjonalnych radiogramów formatu 35 x 43 cm. Po skończonych
testach dla temperatur zmienianych co 1ºC w zakresie czterech
stopni powyżej i czterech poniżej temperatury zalecanej przez
producenta oraz po przeprowadzeniu analizy wyników zgodnie
z powyżej opisanymi zasadami, należy dokonać doboru optymal-
nej temperatury wywoływania. Można to zrobić, wykonując wykre-
sy zależności czułości, średniego gradientu i gęstości minimalnej
(
D
min
)
od temperatury. Na podstawie tych wykresów wyznaczana
jest temperatura optymalna dla procesu obróbki. Jest to tempera-
tura, dla której wskaźnik kontrastowości osiągawartość optymalną
dla określonego zastosowania (najczęściej jest to wartość maksy-
malna dla określonego zastosowanego typu błon rentgenowskich,
przy założeniu, że używa się błon rentgenowskich dedykowanych
do konkretnego zastosowania, a nie tzw. błon ogólnodiagnostycz-
nych), a wskaźnik światłoczułości również przyjmuje możliwie naj-
wyższąwartość. Powyznaczeniu tej temperatury należy sprawdzić,
czy osiągnięty przy niej wskaźnik D
min
może być zaakceptowany
i czy nie zmienia się on silnie przy małych zmianach temperatury
roztworu wywołującego. Jeśli wskaźnik D
min
osiąga przy tej tem-
peraturze wywoływacza zbyt wysoką wartość, optymalną tem-
peraturę obróbki określa się przy temperaturze, w której D
min
nie
przekracza wartości 0,05 ponad najniższe D
min
,
jakie osiągnięto
w całym teście. Należy równocześnie pamiętać, że wartości D
min
