Page 40 - IFM 1 2013

vol. 2 1/2013 Inżynier i Fizyk Medyczny

kontrola jakości

\

quality control

artykuł naukowy

\

scientific paper

38

testów dotyczących radiologii cyfrowej, zmienione miały być

także opisy testów już obowiązujących. Ostatecznie jednak

nowe rozporządzenie nie zawiera żadnych zmian w zakresie

testów. Robocza wersja nowego wykazu testów jest opubliko-

wana na stronie internetowej KCOR [3]. Nowe testy dotyczące

radiologii cyfrowej stanowią przedmiot kilku artykułów, które

ukazałysięw2012rokunałamach Inżyniera iFizykaMedycznego

[4,5,6]. Prace nad zakresem i metodyką testówspecjalistycznych

prowadzą także stowarzyszenia lub zrzeszenia profesjonalistów

dostrzegające konieczność zmian w sposobie ich formułowania,

w tymPTFM (Polskie Towarzystwo Fizyki Medycznej).

Konieczność zmian w wymaganiach dotyczących testów spe-

cjalistycznych wynika z faktu, że są one opisane zbyt ogólnie.

Zazwyczaj opis testu sprowadza się do jednego zdania informu-

jącego, żewyznaczonawartość danego parametru niemożewy-

kraczać poza określony zakres wartości. W artykule omówiono

wybrane testy, dla których metodyka wykonania nie jest oczy-

wista, a zapisy rozporządzenia nie są wystarczająco precyzyjne.

Wysokie napięcie

Zgodniezrozporządzeniemróżnicamiędzyzmierzonąwartością

wysokiego napięcia a wartością nominalną nie powinna przekra-

czać 10%. Podczas testów specjalistycznych wykorzystuje się

przyrządy, które wyznaczają wartość wysokiego napięcia w spo-

sób nieinwazyjny, na podstawie pomiaru charakterystyki wiązki

promieniowania. Wartość wysokiego napięcia między katodą

i anodą lampy rentgenowskiej jest szacowana na podstawie po-

równania sygnału zmierzonego kilkoma półprzewodnikowymi

detektorami promieniowania umieszczonymi jednocześnie

w wiązce pod filtrami wykonanymi z różnych materiałów i o róż-

nej grubości. Z punktuwidzenia użytkownika pomiar sprowadza

się do umieszczeniamiernika z detektorami wwiązce promienio-

wania i odczytania wyświetlonej wartości wysokiego napięcia.

Przyrządy do nieinwazyjnego pomiaruwysokiego napięcia za-

zwyczaj umożliwiają wyznaczenie jednej lub więcej z następują-

cych wartości: napięcie maksymalne (szczytowe), napięcie śred-

nie, średnie napięcie szczytowe, praktyczne napięcie szczytowe

PPV (

Practical Peak Voltage

). Dla stałego napięcia wielkości te są

tożsame, jednak w rzeczywistości przebieg napięcia podczas

ekspozycji nie jest stały. Nawet dla nowoczesnych generatorów

wysokiej częstotliwości mogą występować pewne wahania,

a dla generatorów sześciopulsowych napięcie z założenia jest

zmienne w czasie. W takim przypadku poszczególne wielkości

opisujące wysokie napięcie przybierają różne wartości (rys. 1).

W polskiej normie dotyczącej mierników wysokiego na-

pięcia [7] oraz w raporcie dozymetrycznym IAEA (Międzyna-

rodowej Agencji Energii Atomowej) [8] zaleca się stosowanie

PPV. Praktyczne napięcie szczytowe PPV jest zdefiniowane

jako stałe napięcie, dla którego otrzymujemy taki sam kon-

trast obrazu jak dla mierzonego rzeczywistego przebiegu

napięcia. Kontrast obrazu jest określony jako kontrast radia-

cyjny struktury z aluminium o grubości 1 mm umieszczonej

na 10 cm PMMA. Praktyczne napięcie szczytowe zostało

zaproponowane w 1998 roku jako parametr reprezentują-

cy dowolny przebieg napięcia, przy użyciu jednej wielkości

liczbowej, której wartość miałaby bezpośrednie powiązanie

z jakością obrazu [9]. Praktyczne napięcie szczytowe nie jest

jednak wprost wskazane w rozporządzeniu jako właściwa

wielkość opisująca napięcie, a więc wybór jednej z wielkości

pozostaje po stronie podmiotu wykonującego pomiary. Od

tego wyboru może zależeć wynik oceny zgodności wysokie-

go napięcia z wartością nominalną.

Dla wysokiego napięcia wykonuje się także ocenę powta-

rzalności wysokiego napięcia, podczas której porównuje się

wyniki wielokrotnie powtarzanych pomiarów tego parame-

tru. Zgodnie z rozporządzeniem odchylenie mierzonych war-

tości wysokiego napięcia w odniesieniu do wartości średniej

nie powinno być większe niż 5%, nie jest jednak zdefiniowa-

ne w tym dokumencie znaczenie słowa:

odchylenie

. Zależnie

od interpretacji może to być odchylenie standardowe obli-

czone dla wszystkich otrzymanych wartości, różnica między

każdą ze zmierzonych wartości a wartością średnią, różnica

między maksymalną a minimalną ze zmierzonych wartości.

Podobne wątpliwości interpretacyjne dotyczą także testów

wydajności lampy rentgenowskiej, w opisie których także

użyto słowa

odchylenie

.

Całkowita filtracja

Zgodnie z rozporządzeniem całkowita filtracja użytecznej

wiązki promieniowania ma być nie mniejsza niż 2,5 mm alu-

minium (Al). Spełnienie tego warunku jest trudne do zwery-

fikowania, ponieważ filtracja wiązki promieniowania rentge-

nowskiego nie jest parametrem bezpośrednio mierzalnym.

Dodatkowe utrudnienie stanowi określenie wartości granicz-

nej w milimetrach aluminium, podczas gdy rzeczywista filtra-

cja może składać się także z innych materiałów.

Metoda określania dowolnej filtracji wiązki promieniowania

poprzez wyrażenie jej w milimetrach aluminium jest opisana

w normie [10]. Metoda ta opiera się na założeniu, że dwie fil-

tracje są równoważne, jeżeli odpowiadające im wiązki promie-

niowania mają identyczną warstwę półchłonną. Wyznaczenie

Rys. 1.

Porównanie czterech różnych wielkości opisujących przebieg wysokiego napięcia

Page 40 - IFM 1 2013 - web całe