Inżynier i Fizyk Medyczny 3/2012 vol. 1
redakcja
/
editorial board
95
Polscy pionierzy
światowej radiologii
v-ce przewodniczący
PLTR
Andrzej Urbanik
Prof. dr hab. med.
O
dkrycie nowego rodzaju promieniowania przez Konrada
Wilhelma Roentgena w roku 1895 zalicza się do jednych
z najważniejszych wydarzeń w medycynie. Nie zdajemy sobie
przy tym sprawy, że wśród pionierów tej specjalności medycz-
nej znajdują się także Polacy.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że już kilka dni po
podaniu pierwszej informacji o odkryciu Roentgena (podał ją wie-
deński dziennik „Die Presse” 5 stycznia 1896 roku), udane zdjęcia
rentgenowskie wykonał w Krakowie profesor chemii UJ, Karol
Olszewski (ten sam, który razem z profesorem Wróblewskim po
raz pierwszy skroplił powietrze). Również w pierwszej połowie
stycznia 1896 roku, w Szwajcarii (Davos), udane zdjęcia rtg wyko-
nał Polak AdamRzewuski, a ta sama sztuka udała się wWarszawie
25
stycznia profesorowi fizyki Wiktorowi Biernackiemu. Tak więc
śmiało można powiedzieć, że Polacy znaleźli się w pierwszym sze-
regu tych, którzy zapoczątkowali światową radiologię.
W 1896 roku w Krakowie profesor medycyny Walery Jawor-
ski (był wybitnym gastrologiem i odkrywcą
Helicobacter pylori
)
jako jeden z pierwszych na świecie opisał konkrementy żółciowe,
a z pewnością jako pierwszy na świecie wykonał badanie żołądka
z użyciem dwutlenku węgla jako środka kontrastowego.
W 1907 roku ogłoszona została reguła izometrii, która stano-
wiła przewrót w tworzącej się radiologii stomatologicznej, po-
zwalając na wykonywanie na filmie zdjęć rtg zębów o rzeczywi-
stej długości. Opracował ją Polak Antoni Cieszyński, który szkolił
się w Instytucie DentystycznymwMonachium, a po powrocie na
ziemie polskie został profesorem stomatologii Uniwersytetu we
Lwowie. Był autorem wielu udoskonaleń technicznych, między
innymi kasety do zdjęć stereoskopowych, wspornika do zdjęć
pozaustnych, przytrzymywaczy filmów wewnątrzustnych, miar-
ki do bezpośredniego odczytywania odległości filmu od ogniska
oraz czapki z tabliczką ułatwiającą ustawienie promienia głów-
nego do zdjęć typowych czaszki. Opracował także pierwszy
w świecie atlas radiologii stomatologicznej.
Znaczące zasługi w rozwoju światowej radiologii położył pro-
fesor Bronisław Sabat. Początkowo pracował we Lwowie, a na-
stępnie w Warszawie. Był prekursorem nowych technik. W 1911
roku opracował (i uzyskał patent) metodę rentgenokimografii,
która pozwalała na zapis przebiegu zjawisk ruchowych narzą-
dów wewnętrznych, a szczególnie serca i dużych naczyń. Wyna-
lazł także (w latach 20. XX wieku) metodę endoradiologii.
Wybitną postacią był, pierwszy profesor radiologii w Polsce,
Karol Mayer. W roku 1914 opatentował w Niemczech własne-
go pomysłu lampę rtg zaopatrzoną w dwie lub więcej anod
i w tym samym roku, na zjeździe we Lwowie, przedstawił zasa-
dy uzyskiwania obrazów w technice tomograficznej. W książce
Radiologiczne rozpoznanie różniczkowe chorób serca i aorty
z uwzględnieniem własnych metod badania
,
opublikowanej
w 1916 roku w Krakowie przez wydawnictwo Gebethner & Wolf,
opisał zasady, sposób wykonywania oraz przedstawił wykonane
przez siebie tomogramy. W ten sposób wyprzedził o kilka lat
światową radiologię. Niestety nie złożył odpowiedniego wnio-
sku patentowego, co w roku 1021 uczynił Francuz Andre Bocage.
W latach 20. XX wieku nowe typy lamp rtg opracował, wpro-
wadził do użytku i opatentował Juliusz Lilienfeld. Pochodził ze
Lwowa, z żydowskiej rodziny tam mieszkającej. Wy-
emigrował do USA, gdzie z powodzeniem pracował
naukowo. W 1926 roku opatentował układ będący
protoplastą tranzystora złączowego.
W 1935 roku radiolog, profesor Stanisław Janusz-
kiewicz, pracujący wWilnie, uzyskał patent na meto-
dę ograniczania wiązki promieniowania jonizującego
za pomocą światła widzialnego, co jest obecnie po-
wszechnie realizowane w tzw. przesłonach głębino-
wych, które znajdują się w każdym aparacie rtg.
Mało znany jest także fakt, że polskie korzenie
miał Izydor Isaac Rabi, który w 1944 roku otrzymał
Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za opracowanie
metody pozwalającej na mierzenie właściwości ma-
gnetycznych jąder atomowych. Dalszy rozwój prac
w tym zakresie pozwolił na opracowanie metody ob-
razowania z użyciem techniki rezonansu magnetycz-
nego. Rabi urodził się w Rymanowie, w żydowskiej
rodzinie, która wyemigrowała do USA. Był wybitnym
naukowcem, który między innymi kierował zespo-
łem amerykańskich naukowców pracujących nad
techniką radarową, jak również brał udział w pracach
prowadzących do stworzenia bomby atomowej.
Mówiąc i pisząc o rozwoju światowej radiologii,
warto więc pamiętać, że „Polacy nie gęsi i swoich
pionierów radiologii (światowej) mają”.
