vol. 1 3/2012 Inżynier i Fizyk Medyczny
radioterapia
\
radiotherapy
artykuł
\
article
106
Technik radioterapii
jako członek zespołu
Każdy, kto miał kontakt z działaniem zakładu radioterapii, do-
skonale orientuje się, że przygotowanie i przeprowadzenie
skutecznego leczenia promieniowaniem jonizującym jest dzia-
łaniem zespołowym. Jest to istotny fakt podkreślany w wielu
miejscach, np. w broszurach informacyjnych. W anglojęzycznych
informacjach powtarza się uniwersalne słówko
multidisciplinary
.
W przygotowaniu i realizacji leczenia z użyciem promieniowania
jonizującego uczestniczą lekarze, technicy i fizycy medyczni. Po-
nadto istotna jest współpraca z serwisem. W tak złożonym dzia-
łaniu szczególną rolę odgrywa dobrze zorganizowany przepływ
informacji. W centrum jest pacjent, którego dobro jest celem
nadrzędnym. Technik radioterapii odgrywa w tym zespole bardzo
ważną rolę łącznika między pacjentem a lekarzem. Przekazuje
lekarzowi często istotne informacje pochodzące od pacjentów,
ale również sygnały niewerbalne związane z procesem leczenia,
dotyczące np. odczynu popromiennego czy zmian anatomicz-
nych (utrata wagi, obrzęki) u pacjentów, powodujące zaburzenia
w prawidłowej realizacji leczenia. Technik radioterapii współpra-
cuje także z fizykami medycznymi w zakresie realizacji i odtwa-
rzalności planu leczenia. Z drugiej strony technik radioterapii
jest członkiem zespołu techników, między którymi współpraca
powinna się układać dobrze. Zgodnie z wymaganiami, jakie za-
pisano w Rozporządzeniu z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie bez-
piecznego stosowania promieniowania jonizującego, procedura
terapeutyczna może być realizowana przez co najmniej dwuoso-
bowy zespół techników. Wszelkie problemy międzyludzkie wpły-
wają negatywnie na proces radioterapii oraz utrudniają prze-
pływ informacji, który odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu
bezpiecznej radioterapii. To właśnie technik radioterapii spotyka
pacjenta najczęściej i „spędza z pacjentem najwięcej czasu”.
Rola technika radioterapii
w przygotowaniu i realizacji radioterapii
Przygotowanie i realizacja radioterapii jest procesem bardzo
złożonym. Po zakwalifikowaniu pacjenta do radioterapii i wstęp-
nym ustaleniu obszaru napromieniania, podejmowane są dzia-
łania, mające na celu zapewnienie odtwarzalności ułożenia
pacjenta. Ma to szczególne znaczenie, gdyż napromienianie
w przypadku leczenia radykalnego u jednego pacjenta może
trwać nawet do ośmiu tygodni. Warunkiem skutecznego leczenia
jest doskonała odtwarzalność planu leczenia. W tym celu sto-
sowane są różne tzw. systemy unieruchamiające, np. w rejonie
głowy i szyi odtwarzalność jest zapewniania dzięki zastosowaniu
masek termoplastycznych. Te unieruchomienia są przygoto-
wywane najczęściej w modelarni przez techników radioterapii
(
czasami w modelarni zatrudniani są przedstawiciele innych za-
wodów, np. technicy dentystyczni). Kolejnym krokiem jest naj-
częściej tomografia komputerowa, która dostarcza informacji
anatomicznej oraz dozymetrycznej dla tzw. planowania leczenia.
Badanie tomograficzne ma w tym przypadku trochę inny cel niż
badanie diagnostyczne i dlatego korzystne jest, jeżeli tomograf
jest obsługiwany przez techników posiadających szeroką wiedzę
z zakresu radioterapii, czyli przez techników radioterapii. Po
przygotowaniu planu leczenia przez fizyków medycznych i ak-
ceptacji planu przez lekarza radioterapeutę, pacjent może roz-
począć leczenie.
Leczenie, jak to już zostało powiedziane, może trwać wiele
tygodni. W trakcie każdej sesji terapeutycznej (w sumie jest cza-
sami nawet 38 sesji terapeutycznych) technik radioterapii musi
prawidłowo i starannie ułożyć chorego w pozycji terapeutycz-
nej. Wymagana jest milimetrowa dokładność. Osiągnięcie takiej
dokładności wymaga dużego skupienia i dużych umiejętności,
tym większych, im dłużej trwa leczenie. Stan pacjenta w wyniku
długotrwałego leczenia i zaabsorbowanej dawki promieniowania
zwykle się pogarsza i coraz trudniej jest odtworzyć tę samą po-
zycję ciała. Ale nie tylko. Według raportu ICRP napromienienie
chorego 30 frakcjami z czterech pól wymaga ustawienia około
1000
parametrów podczas całego leczenia. Obecnie wybiera-
nie właściwych parametrów urządzenia terapeutycznego jest
prostsze, gdyż wspomagają techników tzw. systemy weryfikacji
i zarządzania, tym niemniej nadal to technik ostatecznie odpo-
wiada za to, czy parametry napromieniania są właściwe. Należy
zaznaczyć, iż niezbędne jest wykonanie przez technika radiote-
rapii wielu czynności, często w jednym czasie. Uzmysławia to, jak
ważną rolę odgrywa technik radioterapii w realizacji leczenia
i jaki poziom uwagi, dyscypliny i odpowiedzialności jest od niego
wymagany. Bardzo ważny punkt stanowi właściwa i wnikliwa
analiza protokołu planu leczenia oraz sprawdzenie ustawień pa-
rametrów technicznych. Błąd powielany przez cały proces lecze-
nia może prowadzić do wypadku radiacyjnego i mieć wpływ nie
tylko na efekty kliniczne leczenia, czy tkanki zdrowe, ale wręcz
na życie pacjenta. Należy także uzmysłowić sobie, że leczenie
w onkologii często ma charakter synergiczny. Radioterapia jest
leczeniem skojarzonym z chemioterapią i chirurgią. Źle przepro-
wadzona radioterapia może spowodować nieskuteczność pozo-
stałych metod. Rodzaj wykonywanej pracy, polegającej na wie-
lokrotnym powtarzaniu tych samych procedur u tych samych
chorych przez wiele tygodni, naraża techników radioterapii na
wpadnięcie w pułapkę rutyny. Ten typ pracy może prowadzić
niestety do swoistego znużenia psychicznego, co w dłuższej
perspektywie skutkuje wypaleniem zawodowym i w efekcie po-
pełnianiem błędów.
Technik radioterapii
a rozwój technologiczny
Wyścig technologiczny jest świetnie dostrzegalny w radioterapii.
Firmy dostarczają nowe rozwiązania z dużą częstotliwością.
Ma to tę zaletę, że wykorzystywane urządzenia są coraz lepsze.
Uzyskujemy niemalże chirurgiczną precyzję w leczeniu wiązkami
zewnętrznymi. Zakup sprzętu to jedna strona medalu; drugą
jest skuteczna implementacja. Stanowi to kolejne wyzwanie
dla techników radioterapii. Od ich zaangażowania i możliwości
zależy sprawne wykorzystanie sprzętu, mając na uwadze to, że
czynnik czasu realizacji gra tutaj jedną z bardziej kluczowych ról.
Uwidacznia się w tym punkcie potrzeba ciągłej edukacji i rozwoju
techników. Nowe procedury zaczynają wymagać umiejętności
wykraczających poza zakres uzyskanej wcześniej wiedzy. Image
Guided Radiotherapy Treatment, Calypso On-line Tracking Sys-
tem, bramkowanie oddechowe to przykłady procedur, dla których
wskazana jest nie tylko wiedza dotycząca anatomii i fizjologii
człowieka, ale także zagadnień planowania leczenia, analizy
obrazów tomografii komputerowej oraz pewne umiejętności
z zakresu informatyki czy nawet matematyki i fizyki. W tym kon-
tekście, uwzględniając, że większość szkoleń jest oryginalnie
prowadzona w języku angielskim, należy podkreślić rolę, jaką
