Dominika Oborska-Kumaszyńska
Cancer Centre London, 49 Parkside, Wimbledon, London SW19 5NB, Wielka Brytania; dominika.oborska-kumaszynska@cancercentrelondon.co.uk (D.O.-K.)
Streszczenie
Nowotwory głowy i szyi obejmują heterogenną grupę nowotworów wywodzących się z górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, zatok przynosowych oraz ślinianek i tarczycy. Optymalne postępowanie w leczeniu tych nowotworów wymaga multidyscyplinarnego podejścia. Radioterapia jest jedną z technik oferowanych w kompleksowym leczeniu tego regionu anatomicznego. Głównym celem radioterapii jest uzyskanie miejscowej kontroli guza przy jednoczesnym zminimalizowaniu uszkodzeń narządów krytycznych i tkanek zdrowych. Przy tak złożonym anatomicznie regionie i bliskości poszczególnych struktur anatomicznych radioterapia wymaga zastosowania niezwykle złożonych technik i zapewnienia bardzo wysokiego poziomu zgodności dostarczania dawki promieniowania w oparciu o proces optymalizacji leczenia (pokrycie targetów przepisaną dawką vs o chrona zdrowej t kanki). J ednym z głównych p roblemów jest wpływ promieniowania na normalne komórki. Głównymi tkankami/narządami dotkniętymi promieniowaniem podczas radioterapii dla obszaru głowy-szyi są gruczoły ślinowe, błona śluzowa jamy ustnej, kubki smakowe oraz kości i zęby. Zniszczenie tkanek/narządów powoduje w jamie ustnej powstanie wielu niepożądanych skutków ubocznych. Ważne jest, aby w procesie terapeutycznym zapobiegać i leczyć powikłania ustno-twarzowe. Wymagają one multidyscyplinarnego podejścia, które obejmuje dedykowany zespół radioterapii, chirurga głowy i szyi, lekarza dentysty, pielęgniarki, dietetyka, fizjoterapeuty, pracownika socjalnego, a w niektórych przypadkach chirurga plastycznego, protetyka i psychologa.
Słowa kluczowe: nowotwór głowy-szyi, radioterapia, skutki uboczne, usługi stomatologiczne, lekarz dentysta
Wprowadzenie
Pamiętam panel podczas jednej z konferencji ESTRO. Poszłam tam jako fizyk medyczny pracujący w radioterapii, sprowokowana tematem, który obejmował aspekty krótko- i długoterminowej opieki nad pacjentami po radioterapii (RT). Przedstawiona została prezentacja dotycząca opieki długoterminowej nad chorymi po leczeniu radioterapii okolicy głowy i szyi. Najbardziej wzruszające historie dotyczyły tego, jak ludzie po RT w rejonie głowy i szyi „tracą życie” z powodu skutków ubocznych leczenia onkologicznego: suchość i ból jamy ustnej, owrzodzenie jamy ustnej, pleśniawki, gęsta ślina, ból i obrzęk jamy ustnej i gardła, krwawienie, próchnica zębów, choroby dziąseł, utrata tkanki miękkiej jamy ustnej i kości. Radioterapia może prowadzić do destrukcji bardzo małych naczyń krwionośnych, zaopatrujących kości szczęk, co może skutkować łamliwością kości lub infekcjami, a w najgorszym scenariuszu ich nekrozą. Promieniowanie również w sposób znaczący wpływa na tkanki miękkie jamy ustnej, np. mogą tworzyć się owrzodzenia powodujące ból, utratę czucia lub infekcję. Zwykle działania niepożądane i dysfunkcje w tym obszarze anatomicznym ustępują w ciągu 3 miesięcy po zakończeniu leczenia. Jednak niektóre schematy terapeutyczne mogą powodować trwałe uszkodzenia oraz późne skutki uboczne (pojawiają się powyżej 3 miesięcy po zakończeniu leczenia): przerost tkanki włóknistej w okolicach głowy lub szyi, co może prowadzić do sztywności aparatu ruchowego żuchwy, przewlekłej suchości w jamie ustnej, martwicy dziąseł, utraty zębów. Poziom skutków ubocznych zależy od dawki całkowitej, rodzaju wiązki promieniowania i protokołu radioterapeutycznego (wyższe dawki w krótszym czasie często dają więcej skutków ubocznych) [1].
Funkcjonalność struktur anatomicznych w okolicach twarzy i szyi oraz wygląd mają kluczowe znaczenie dla jakości życia pacjentów w szerokim pojęciu tej jakości, biorąc pod uwagę zarówno odpowiedź organizmu na leczenie, żywienie, aspekty psychologiczne, życie socjalne. Ważne jest, aby zapobiegać i leczyć powikłania dla tego obszaru, wymagające multidyscyplinarnego podejścia, które obejmuje dedykowany zespół radioterapii, chirurga głowy i szyi, lekarza dentysty, pielęgniarki, dietetyka, fizjoterapeuty, pracownika socjalnego, a w niektórych przypadkach chirurga plastycznego, protetyka i psychologa, jeżeli jest to wymagane [1].
Radioterapia regionu głowy-szyi
Nowotwór obszaru głowy i szyi jest jedną z dominujących jednostek chorobowych na świecie, z około pół miliona nowych przypadków nowotworów diagnozowanych rocznie, a zachorowalność wydaje się wzrastać w krajach rozwijających się [2]. Nowotwory głowy-szyi obejmują heterogenną grupę nowotworów wywodzących się z górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, zatok przynosowych oraz gruczołów ślinowych i tarczycy. Chirurgia i radioterapia to główne metody leczenia, ale optymalne postępowanie w ich leczeniu wymaga multidyscyplinarnego podejścia [5].
Głównym celem leczenia radioterapeutycznego jest uzyskanie miejscowej kontroli guza przy jednoczesnej minimalizacji uszkodzeń narządów krytycznych. Radioterapia w leczeniu raka obszaru głowy i szyi wymaga niezwykle złożonych technik. Współczesne techniki radioterapeutyczne zapewniają bardzo wysoki poziom zgodności dostarczania dawki promieniowania w oparciu o proces optymalizacji dostosowania leczenia (pokrycie dawką terapeutyczną targetów vs ochrona tkanki zdrowej). Rozległość pierwotnej limfadenopatii guza i szyi w różnych podgrupach oraz wyniki patologiczne narzucają definicję obszaru anatomicznego, który ma być leczony, dawkę promieniowania i frakcjonowanie [5]. Jednym z głównych problemów jest niszczący wpływ promieniowania na zdrowe komórki w obszarze poddanym leczeniu radioterapeutycznemu (powoduje niezdolność tych komórek do rozmnażania się i naprawy uszkodzonej tkanki). Głównymi tkankami/narządami najbardziej wrażliwymi na promieniowanie są ślinianki, błona śluzowa jamy ustnej, kubki smakowe oraz kości i zęby. Zniszczenie tkanek/narządów powoduje wiele niepożądanych skutków w jamie ustnej [4].
Cały artykuł dostępny w naszej księgarni. Zapraszamy do prenumeraty lub zakupu bieżącego wydania
WYDANIE 5/2022