Basic HTML Version
vol. 1 1/2012 Inżynier Medyczny
artykuł naukowy / scientific paper
BHP / OMS
26
elektromagnetycznych. Jedynymi osobami, których narażenie
jest intencjonalne, są pacjenci poddawani zabiegom zgodnym
z zaleceniami lekarskimi. Oddziaływanie pól elektromagnetycz-
nych może być przyczyną różnego typu zdarzeń prowadzących
do zagrożenia bezpieczeństwa lub zdrowia ludzi, ponieważ pole
elektromagnetyczne może oddziaływać zarówno bezpośrednio
na organizm człowieka, jak i pośrednio wskutek oddziaływania
energii pól zaabsorbowanej przez obiekty infrastruktury tech-
nicznej, takie jak urządzenia elektroniczne bądź inne obiekty
metalowe znajdujące się w pobliżu źródeł pola [1].
Podstawowe parametry charakteryzujące pole elektromagnetycz-
ne to natężenie składowej elektrycznej i magnetycznej oraz częstotli-
wość zmienności pola w czasie. W organizmie człowieka przebywa-
jącego w polu elektromagnetycznym występują indukowane prądy
elektryczne, któremogą powodować zjawiska, takie jak [2, 3-5]:
––
pobudzenie tkanki nerwowej lub mięśniowej (w przypadku
oddziaływania pól o częstotliwościach nie przekraczających
kilku megaherców),
––
wzrost temperatury tkanek (w przypadku oddziaływania
pól o częstotliwościach mega- lub gigahercowych),
––
jądrowy rezonans magnetyczny (gdy narażenie na polemagne-
tostatyczne połączone jest z oddziaływaniempola zmiennego),
––
zjawisko magnetohydrodynamiczne (przy oddziaływaniu
pola magnetostatycznego),
––
oddziaływanie na procesy przemiany wolnych rodników
(przy oddziaływaniu pola magnetycznego).
Prądy indukowane mogą zakłócać pracę organizmu na skutek
zaburzenia naturalnych procesów elektrofizjologicznych w ko-
mórkach nerwowych lub mięśniowych, a wzrost temperatury
tkanek może wywołać uszkodzenia termiczne różnego stopnia
i rozległości, które mogą wystąpić zarówno na powierzchni cia-
ła, jak i wewnątrz – zależnie od częstotliwości promieniowania.
Bezpośrednie oddziaływanie pola elektromagnetycznego na
organizm nie jest odczuwane zmysłami człowieka, z wyjątkiem
oddziaływania pola magnetycznego lub elektrycznego małych
częstotliwości, które może wywołać wrażenia wzrokowe, tzw.
magneto- lub elektrofosfeny, opisywane przez osoby przebywa-
jące w silnych polach elektromagnetycznych jako np. zakłócenia
ostrości widzenia lub obserwowanie „brokatu” w polu widzenia.
Ponadto może występować pośrednie oddziaływanie pól elek-
tromagnetycznych – w postaci prądu kontaktowego – na ludzi,
przepływającego przez ciało człowieka dotykającego obiektu prze-
wodzącego prąd elektryczny (metalowego, gdy są to prądy ma-
łych częstotliwości, a przy prądach wielkiej częstotliwości również
obiektów pokrytych wieloma materiałami, które są izolatorami dla
prądu małej częstotliwości), który wskutek oddziaływania pola
ma inny potencjał elektryczny [6]. Przepływ prądu kontaktowego
może wywoływać stymulację tkanek i odczuwanie bólu, podobnie
jak prądy indukowane, bądź rażenie prądem przy dotknięciu insta-
lacji elektrycznej, a przy dużych natężeniach również ciężkie popa-
rzenia [5]. Zagrożenia związane z pośrednim oddziaływaniem pola
elektromagnetycznego mogą również polegać na:
––
zakłóceniach działania urządzeń elektronicznych, w tym
aparatury medycznej do monitorowania funkcji życiowych
pacjenta, implantów elektronicznych ( jak np. stymulatory
serca) oraz urządzeń wspomagających funkcjonowanie orga-
nizmu i noszonych stale na ciele ( jak np. pompy insulinowe),
––
zagrożeniach związanych z odziaływaniem pola na implanty
pasywne,
––
uszkodzeniach magnetycznych nośników pamięci.
Przeciwdziałanie zagrożeniom bezpieczeństwa pacjentów
i pracowników, związanym ze wspomnianymi oddziaływaniami
pośrednimi w pobliżu urządzeń emitujących pola elektroma-
gnetyczne, jest realizowane poprzez szeroko zakrojone działa-
nia techniczne w ramach realizacji wymagań dotyczących tzw.
kompatybilności elektromagnetycznej
(EMC).
Bezpośrednią przyczyną bardzo poważnych zagrożeń bezpie-
czeństwa pracowników, a także uszkodzenia urządzeń może być
również porwanie metalowych elementów ferromagnetycznych
przez bardzo silne pole magnetostatyczne, występujące np. przy
magnesach nadprzewodzących skanerów rezonansu magne-
tycznego. W takim miejscu obiekty ze stali magnetycznej czy ni-
a) Oznakowanie źródeł pól elektromagnetycznych
- znaki ostrzegawcze wg normy PN-T-06260:1974
b) Oznakowanie źródeł pól elektromagnetycznych wg normy
PN-N-01256-03:1993
c) Znaki ostrzegawcze wg normy PN-ISO 7010:2006
strefa niebezpieczna
strefa zagrożenia
strefa pośrednia
strefa bezpieczna
źródło pola
elektromagnetycznego
promieniowanie
(Az2:2001)
silne pole
magnetyczne
zagrożenie dla osób ze stymulatorami serca i innymi implantami elektronicznymi
oraz zakaz wnoszenia przedmiotów z metali magnetycznych i zegarków
Rys. 1
Oznakowanie związane z zagrożeniami elektromagnetycznymi
Zgodnie z ogólnymi przepisami o bezpieczeństwie i higienie pracy (Dz.U. nr 169, poz. 1650, 2003) oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy w polach elektroma-
gnetycznych (Dz.U. nr 217, poz. 1833, 2002), miejsca występowania pola stref ochronnych powinny być oznakowane znakami ostrzegawczymi, których wielkość i kolo-
rystykę określają normy: PN-T-06260:1974, PN-N-01256-03-1993, PN-N-01256-03-1993/Az2:2001 i PN-ISO 7010:2008. Zgodnie z PN-T-06580:2002, znaki ustalone normą
PN-74/T-06260 są zalecane do stosowania przy źródłach pól o częstotliwości z całego zakresu objętego postanowieniami rozporządzeniawsprawieNDN, tj. 0-300GHz.